De Bolognatijd nadert met rasse schreden. De Vlaamse wetgever zegt min of meer klaar te zijn; de universiteiten maken zich op om over een half jaar de eerste bacheloropleidingen te lanceren. Er wordt gemord, geteld – is 3+1+1 nu 5? – en hoera geroepen. En er staat nog één speler op het veld die zich niet bij de gang van zaken heeft neergelegd: de jonge vzw Universitas!. Karin Verelst (moleculair biologe, wetenschapsfilosofe aan de VUB, deeltijds docente aan het RITS en voorzitster van Universitas!) en Pieter Vissers (student pedagogische wetenschappen, lid van de raad van bestuur van de VUB en van de associatie van de VUB en secretaris van Universitas!) willen de eigenheid van de universiteit vrijwaren van vermarkting en technocratisering. dwars sprak met deze Bolognasceptici.
Wat is Universitas!?
Karin Verelst Het is een vzw met als doel de vrijwaring van de grondwettelijke vrijheid en de democratisering van het onderwijs in België.
Waarom zijn de universiteiten voor jullie zo belangrijk?
Verelst De universiteit is één van de weinige instellingen in Europa die nog bestaan in een herkenbare vorm sinds voor de uitvinding van het kapitalisme. En je ziet dat nog altijd op een herkenbare manier in hun structuur. Een universitaire gemeenschap, zeggen wij nog altijd. Nu, onze samenleving gaat naar een maatschappelijke catastrofe eerste klas, hoor. Het is heel belangrijk om de historische ervaring die opgeslagen ligt in een instelling als de universiteit mee te dragen tot achteraf, om aangrijpingspunten te hebben, voorbeelden voor een nieuwe maatschappij-opbouw die niet zo in dat bloeddorstige kapitalisme gevangen zit.
Jullie hebben het Arbitragehof verzocht om het Bolognadecreet van minister Vanderpoorten te vernietigen?
Pieter Vissers Inderdaad, het Bolognadecreet en de vrijheid van onderwijs zijn niet met elkaar verzoenbaar. Het advies van de Raad van State over dat decreet was trouwens vernietigend. ‘Dit kladwerk kan echt niet door de beugel,’ was de teneur.
Verelst Het Bolognadecreet is in strijd met de grondwet op vlak van de non-discriminatie, het gelijkheidsbeginsel, de vrijheid van onderwijs en de taalwetgeving. Wij vechten de associaties aan, het accreditatieprincipe, de Bamastructuur en de taalregeling. Als die artikelen vernietigd worden, is natuurlijk de hele filosofie van het decreet onderuitgehaald. Maar voor de uitbreiding van de onderwijsbevoegdheden van Antwerpen of de fusie van de UA moet men niet vrezen. Dat heeft daar niets mee te maken. Ik verwacht een uitspraak einde dit jaar.
Vernietigd
Als niemand naar het Arbitragehof stapt, kan een decreet vol ongrondwettelijkheden dan zonder meer gestemd worden?
Verelst Ja, dat is perfect mogelijk. De grondwet verdedigt zichzelve niet. Jij moet de grondwet aangrijpen om je te verdedigen.
En als het decreet wordt vernietigd, wat dan?
Verelst Dan zal het ministerie zijn werk moeten overdoen. Rekening houdend met de grondwet deze keer. Dan weet bovendien de Franstalige Gemeenschap, die ook aan haar Bolognadecreet werkt, heel duidelijk waar de grenzen liggen. En ten derde wordt het eindelijk duidelijk dat onderwijs een nationale bevoegdheid is en blijft, in alle lidstaten. De Europese gemeenschap heeft daarover geen enkele bevoegdheid en maar goed ook. Anders wordt alles binnen de kortste keren geprivatiseerd.
En wat moeten de universiteiten dan doen? Ze zijn ondertussen allemaal hun nieuwe programma’s aan het voorbereiden.
Vissers Ze moeten de oude curricula gewoon weer uit de kast halen. Het is jammer van al het verloren werk, maar dat argument kan je ook omdraaien. Waarom moet men een universitair weefsel dat in de loop van honderd jaar – nog veel meer werk en manuren – tot zo’n succes is uitgebouwd, op twee jaar tijd naar de zooi helpen voor zotte hervormingen?
Verelst Liever Bologna op het laatste nippertje weg, dan niet weg.
Het Bolognadecreet en de vrijheid van onderwijs zijn niet met elkaar verzoenbaar.
Vindt u eigenlijk dat er in België ter vervanging van het structuurdecreet gewoon geen hervorming moet komen?
Verelst Ik vind dat, ja, want het Belgisch onderwijssysteem blijkt: één, zeer goed te functioneren op het niveau van intellectuele en wetenschappelijke kwaliteit, twee, het is een vrij democratisch en toegankelijk systeem, en drie, het is redelijk duidelijk en krijgt goede erkenning in het buitenland. Nee, het Belgisch onderwijssysteem moet zeker niet veranderd worden in een of ander afkooksel van het Amerikaanse systeem.
Wat verandert voor de hogescholen met het structuurdecreet?
Verelst Voor de graduaten verandert er niks: dat worden professionele bachelors. En de hogescholen van het lange type verliezen de bevoegdheid om licentiaatsdiploma’s – of masters – uit te reiken.
Maar een hogeschool in associatie met een universiteit kan toch masters blijven inrichten?
Verelst Néé, het is de universiteit die dat diploma uitreikt! Die school wordt niet meer dan een succursale voor studenten en geld voor de universiteit. Het is niet alleen om ideologische redenen, maar ook om praktisch-financiële redenen dat de KULeuven nog voor er ook maar een letter op papier stond onmiddellijk alle katholieke hogescholen aan zich gelieerd heeft.
Vissers De KULeuven van de Maas tot de Noordzee, schrijven zij. Van de Maas tot de Noordzee.
Laten we het even over de Bama zelf hebben. Hoe definitief is de 3+1(+1) nu?
Verelst Waarom willen ze in Vlaanderen de 3+1? Heel eenvoudig: Vanderpoorten wil dat vijfde jaar niet betalen. Ik zeg dat men op termijn zelfs het vierde jaar niet meer zal willen betalen. In Wallonië is men wel consequent: daar wordt het wel 3+2 voor alle studierichtingen. Maar Vlaanderen en Wallonië kunnen niet zomaar een verschillend systeem invoeren. Er is het gelijkwaardigheidsprincipe, en bovendien moeten over heel het land dezelfde vereisten kunnen gelden voor bepaalde beroepen, zoals leraars en dokters. Daarom is de algemene diplomastructuur geen Vlaamse maar een federale bevoegdheid. Ik weet niet waar we zullen uitkomen, maar die discussie is zeker nog niet gesloten.
Winst
Is het geen achterhaalde discussie? We gaan toch levenslang leren. Wat er nu niet van komt, studeer je gewoon later bij.
Verelst In rapporten van de Europese Commisie en de Europese Ronde Tafel van Industriëlen zie je heel duidelijk wat de bedoeling is van ‘life long learning’ en ‘employability’. Na je bachelor ga je naar de arbeidsmarkt, op een paar uitzonderingen na. Daarna moet je er zelf voor zorgen dat je ‘employable’ bent. Men geeft je een minimale opleiding op een zo hoogtechnologisch mogelijk niveau zodat je goed kan meedraaien en snel recycleerbaar bent, maar jij bent verantwoordelijk om up to date te blijven. Ook in de visie van het ministerie staat studeren in functie van de arbeidsmarkt, en van niets anders. Maar Europa is groot geworden omdat onderwijs expliciet niet louter een marktgegeven was. Wanneer het onderwijs nu wordt herleid tot het africhten van de honden van Pavlov op hoogtechnologisch niveau, dan keren wij terug naar de barbarij.
Vissers Je moet je ook afvragen wat de mensen in de loop van hun leven nog bijleren. Dat zullen waarschijnlijk geen hogere diploma’s zijn, maar certificaten. Geen Germaanse filologie, maar computercursussen Excel. Bovendien kan ook niet iedereen zomaar vanalles gaan bijstuderen: men heeft kinderen, een lening, … En je bedrijf zal alleen ‘nuttige’ dingen willen betalen.
Verelst Kijk, het bachelorsysteem heeft juist de bedoeling om de globale opleidingsgraad te verlagen voordat je de arbeidsmarkt betreedt. De werkgeversorganisaties lobbyen nu al voor de herziening van de loonbarema’s van de universitair afgestudeerden. Je gaat een bachelor van drie jaar toch niet hetzelfde betalen als een licentiaat van vier jaar?
In jullie betoog spelen industriële lobby’s, die ons via Europa het Bolognasysteem opdringen, een belangrijke rol.
Verelst Vooral de ERT, de Europese Ronde Tafel van Industriëlen, wil al sinds de tweede helft van de jaren tachtig de harmonisatie van het Europese hoger onderwijs, met als bedoeling de creatie van een gemeenschappelijke markt. Ten eerste zit daar een potentieel aan winsten. Ten tweede kan men dan de arbeidsmarkt inschakelen op Europees niveau in de strijd om hegemonie met de VS en Japan. En dat staat letterlijk in hun documenten, daarvoor moet je geen fantasieën plegen. Eigenlijk is dat de mobilisatie van het arbeidsleger op het hoogste opleidingsniveau in functie van de economische derde wereldoorlog. Nu is onderwijs geen EU-bevoegdheid, omdat er van onderwijs wordt verondersteld dat het geen marktmechanisme heeft. Daarom is er een Bolognaverklaring, en geen richtlijn van de Europese Commissie.
U lijkt nogal wat moeilijkheden te hebben met Europa.
Verelst Kijk, ik verdedig soevereiniteit van de Europese lidstaten op alle vlakken die sociaal-maatschappelijk essentieel zijn. Omdat ik de culturele verscheidenheid die de rijkdom uitmaakt van de Europese beschaving, wens te verdedigen tegen een hebzuchtig, uit de voegen gebarsten kapitalistisch idee. En daarom ben ik een goede Europeaan. Europa is een mooi idee, maar het had helemaal op andere basis opgebouwd moeten worden. In de Belgische grondwet staat het recht op wonen, de vrijheid van onderwijs. In het ontwerp voor die zogenaamde Europese ‘grondwet’ staat het recht op eigendom. En de terrorismebestrijding, die staat er ook in.
U ziet overal dramatische dingen gebeuren. Bent u niet te pessimistisch?
Verelst Maar kijk rondom u, het is dramatisch! Dat wil nog niet zeggen dat ik een pessimist ben. Ik ben bézig met de dingen, hé.
Waarom kiezen jullie voor de grote middelen – het Arbitragehof?
Verelst Omdat dat het énige middel is. De pers heeft met het Bolognadossier niets gedaan. En nog tijdens de hoorzitting erover in een commissie van het Vlaams Parlement, kondigt men al het politiek akkoord over Bologna aan dat de partijvoorzitters gesloten hebben! Vanaf dan was er in de pers of de politiek geen beweging meer te krijgen. Als er geen dwingend middel is, zoals een uitspraak van het Arbitragehof, verwacht ik dat er niets meer verandert.
Vissers In de raden van bestuur van de universiteiten is de discussie nooit echt gevoerd. Vanuit de rectorale overheid werd men gepushed om de hervormingen te aanvaarden. Wij zijn ontgoocheld in het bestuur van de universiteiten. Niet in het professorenkorps en de studenten. Die zijn voor een groot stuk het slachtoffer van de politiek van de universitaire overheden.
Wat verlangt u alsnog van de universiteiten?
Verelst Weerbaarheid. Niet bang zijn, niet geregeerd worden door angst. We zijn hier niet alleen om te overleven, maar ook om te leven. Denk eens even na over een universiteit of hogeschool waar je alleen maar opgeleid wordt. Op zo’n plaats word je alleen maar beschouwd als iets dat overleeft en produceert. Dat is niet zo, je bent hier om te leven. De universiteiten moeten blijven ménsen vormen, niet werknemers opleiden.