Wie heeft ze nog niet gezien: Antwerpse panden met aan de ramen posters met opschrift ‘bewaakt door bewoning’? Vaak gaat het om oude bedrijfsruimten, zoals de oude rijkswachtkazerne in de Korte Vlierstraat of het oude postsorteercentrum bij station Berchem. Gebouwen die de fantasie prikkelen. Want geef toe, in een oude rijkswachtkazerne in hartje stad wonen: het klinkt best aanlokkelijk. Maar wat betekent ‘bewaakt door bewoning’ en hoe doe je dat? dwars ging op zoek in de wereld van anti-kraak en anti-anti-kraak.
In Antwerpen leveren onder andere Interim, FMT en Camelot ‘totaal leegstandsbeheer’, waarvan de laatste de grootste is. Slimme zet om een naam te kiezen die doet denken aan kastelen. Maar goed, ‘totaal leegstandsbeheer’, c’est quoi ça? Camelot wordt ingehuurd door vastgoedeigenaren die hun bezit willen voorzien van bewoners. Zij moeten dat eigendom dan onderhouden en in de gaten houden. Want een pand dat bewoond wordt, kan niet gekraakt, vernield of gebruikt worden voor illegale feestjes en brandstichting. Op de site van Camelot is een gefotoshopt plaatje te zien van alle mogelijke onheil. Je zou bijna gaan denken dat alle krakers criminelen op vernielmissie zijn. Toch is een bewoond pand interessanter dan een onbewoond pand. Het onderhoud wordt voorzien, vandalisme wordt binnen de perken gehouden en je bent als eigenaar niet langer verplicht leegstandstaksen te betalen – al zou dat laatste volgens Bianca Debaets van Camelot niet hét uitgangspunt mogen zijn om deel te nemen aan het project.
Maar wat wil dit zeggen voor de bewoners? Hoe mooi het ook klinkt, zo’n rijkswachtkazerne heeft niet de infrastructuur van een doorsnee rijtjeshuis. Hoe zit het dan met meubels, een keuken en badkamer, centrale verwarming en elektriciteit? Als bewoner moet je vaak niet de grootste luxe verwachten, toch zullen de basics wel aanwezig zijn. Ja, je moet de ‘bedrijfsdouche’ vaak delen met een tiental anderen. Ja, je moet je eigen meubelen voorzien. En ja: de woongelegenheid is tijdelijk. Erg tijdelijk. Als de eigenaar beslist zijn bedrijf weer op de markt te zwieren, zal je als anti-kraker snel vervangen worden door werknemers, vergaderingen en slappe koffie.
"Dit is meer betalen voor hetzelfde"
Maar waarom zou je dan voor anti-kraak kiezen? Omdat je in fantastische panden kan intrekken, ook al is het slechts tijdelijk, voor een mooie prijs. En stiekem lever je weer een bijdrage aan de maatschappij: er is weer een gebouw gered van vernieling. Geef toe, de gemiddelde Antwerpse café-ganger heeft zo zijn buien van vernietiging. En het is niet zo’n ver-van-ons-bed-show als we zouden denken. Even rondsurfen op de sites van Camelot en FMT en met een muisklik kan je je aanmelden als kandidaat. Opvallend is wel dat de sites in veel grotere mate naar de eigenaars worden gericht dan naar de (toekomstige) bewoners, toch wordt duidelijk gemaakt dat ook de bewoners juridisch ingedekt zijn. “Dat mag ook wel, ze betalen huur”, hoor ik je al denken. De bewoners betalen geld, dat klopt, en vergeleken met de huurprijzen in het Antwerpse is dit peanuts. Als iets te mooi lijkt om waar te zijn, kan je maar beter wat veldonderzoek doen.
Een zweethut in Waarloos
Toch zelf eens een kijkje nemen. In Waarloos. Door een doolhof van gangen en trappen komen we in de juiste vleugel terecht, met als eerste observatie: het is hier gigantisch. De bewoners slapen in oude kantoren en in de vroegere kantine bevindt zich nu de woonzaal. Er is nog ruimte voor een muziekkamer, schilderkamer, plantenhoek en er zijn plannen voor een zweethut in de tuin. De bewoners maken ons al snel de voordelen van anti-kraak duidelijk: veel ruimte, een mooie prijs en een alternatieve, avontuurlijke woongelegenheid. Ze huren een deel van het pand via FMT van Alken-Maes, wat wil zeggen dat er enige controle is. In dat opzicht is het een normale huurder-verhuurder relatie: er wordt huur betaald, onderhoud en reparaties zijn verantwoordelijkheden voor de huurder. Een minpunt is dat inschrijving op het adres heel moeilijk is. Ook zijn afspraken over privacy noodzakelijk in zulke grote ruimtes.
Anti-kraker Peter (30) woont al 2,5 jaar met veel plezier in het oude postsorteercentrum, Berchem X. Er wonen nog ongeveer acht mensen. De intensiteit van contact is wisselend maar over het algemeen plezierig. Hij heeft gekozen voor anti-kraak om “de ruimheid, de locatie en de toffe woonformule.” Ooit repeteerden er bandjes en werd er al eens een feestje gevierd maar dat is afgelopen na tussenkomst van Interim. Last van de controles heeft hij niet: “Ze komen wel eens langs, maar onze privévertrekken laten ze met rust. Als er iets kapot gaat, staan ze er meteen en het contact is zeer goed.” Ondanks de opzegtermijn van drie weken raadt hij iedereen deze manier van wonen aan.
Krakersweerwoord
Het woord zegt het al: anti-kraak wil kraken voorkomen. Krakers hebben hier zeker een woordje over te zeggen. Volgens Maartje hanteren anti-kraakinstanties geen sociale werkwijze: “Ik vind dat bewoners als objecten worden gezien. Ze hebben weinig rechten via de bruikleenovereenkomst, die enorm verschilt van een huurovereenkomst.” Inderdaad, leegstandbeheerders doen er alles aan het woord ‘huur’ niet in de mond te nemen, want bij huren komen huurdersrechten kijken. “Er is het gebrek aan privacy door onverwachte controles, verder: verplicht onderhouden, aanwezig zijn, geen feestjes, geen rommel en je mond dichthouden. Als je klaagt, kun je eruit gegooid worden zonder opgave van reden. Dit kan niet bij een huurcontract en dat wordt dus omzeild. Niet met het oog op het welzijn van de bewoners maar op het verdienen van geld.” Leegstandtaks is duurder dan leegstandbeheer en de pandeigenaar betaalt de verbruikskosten van de bewoners. De bureaus krijgen in feite van beide kanten geld, het cliché van het onnodige tussenmannetje dat het meest profiteert. “Specificaties over waarom je wat nou precies betaalt zijn heel moeilijk te krijgen, terwijl de kosten wel degelijk stijgen. Het is heel ontransparant en ze kunnen er mee doorgaan want na jou zijn er honderd anderen.”
Geen sociale oplossing
Een ex-anti-kraker vertelt over zijn contact met zijn beheerbedrijf nadat hij moest vertrekken uit een appartement. Het bedrijf zou helpen met het vinden van een nieuwe verblijfplaats. Fout gedacht. Na lang aandringen, vertelden ze hem dat hij moest reageren op aanbiedingen zoals elk ander en dat ze per huis zo’n vierhonderd reacties kregen. Het huis waar hij om onduidelijke reden uit moest, staat nog altijd leeg. Omdat hij nog bezig is met leegstandbeheer wil hij liever niet bij naam genoemd worden. Ook hij is lang niet overtuigd van mooie praatjes. “Woningnood en steeds sneller stijgende huurprijzen werken elkaar in de hand en de stad Antwerpen heeft met leegstandbeheer geen sociale oplossing voor dit probleem. De enige reden waarom de huren stijgen is omdat de vraag zo groot is, niet omdat de huizen mooier en beter onderhouden zijn. Dat is meer betalen voor hetzelfde.”
Joep, kraker sinds jaar en dag, benadrukt geen kwaad te zien in iemand die 'bewaakt door bewoning': “Veel mensen die anti-kraken hebben dezelfde sympathieën als krakers. Beiden willen leegstand in tijd van woningnood zien verdwijnen. Onbewust, werken die mensen dit echter in de hand en blijven leegstand en speculatie op de woningmarkt in stand.” Wie meer wil weten over moeilijkheden van anti-kraak, kan de Nederlandse documentaire ‘Leegstand zonder zorgen’ bekijken.