Het aanbod van films en televisieseries uit het hoge noorden zal geen enkele liefhebber koud laten. Naast misdaadthrillers van internationale allure bewegen de makers uit het hoge noorden zich net zo makkelijk in integere drama´s om vervolgens uit te pakken met gortdroge, absurde humor. In de vaak donkere landen, waar de emancipatie voltooid lijkt en het individualisme hoogtij viert, richt veel literatuur en filmkunst zich op duistere familiegeheimen, bedorven man-vrouwverhoudingen en de kwellingen van de psyche.
kompliceret og emanciperet
De noorderlingen gaan voor de gecompliceerde en geëmancipeerde karakters. Meestal zijn er een aantal vaste elementen terug te vinden in de Scandinavische roman. De meeste romans hebben één of meerdere vaste hoofdpersonen die in elk boek terugkomen. Het zijn geen superhelden, maar heel gewone mensen met hun eigen beperkingen waardoor het verhaal herkenbaar wordt. De lezer kan meegroeien met de personages doorheen de verschillende boeken. Verder ligt de nadruk niet zozeer op het pure actie-gebeuren, maar eerder op de het psychologische vlak. Dit komt tot uiting komt in de goed uitgewerkte karakters. Bovendien komt in veel boeken maatschappijkritiek aan bod of worden actuele thema’s geïntegreerd. De auteurs tonen dat de maatschappij schuldig is aan de ontsporingen van de mensen, niet de mensen zelf. Zij zijn slechts het product van de verknipte samenleving waarin zij zijn opgegroeid. In veel films en boeken vult de vrouw een belangrijk rol in. Vaak is zij in problemen verwikkeld betreffende haar huwelijk, vrijheid, (drank)verslaving of kinderen.
Na het internationale succes van Stieg Larsson werden de poorten voor de Scandinavische misdaadliteratuur wagenwijd opengezet. Al uitgegeven schrijvers uit Zweden, Noorwegen, Denemarken, Finland en IJsland onder het label “Scandinavische misdaadliteratuur” kregen een nieuwe kans en braken alsnog door in de bestsellerlijsten en behoren nú tot de bestverkopende thrillerschrijvers. Maar naast de bekende en bewezen kwaliteitsauteurs kon een wildgroei van nieuwe auteurs niet uitblijven. Een Noorse of Zweedse debutant hoeft tegenwoordig nog niet te zijn doorgebroken in eigen land voordat de weg naar het buitenland wordt gevonden. Nog niet afgeronde manuscripten worden voor enorme bedragen verkocht aan buitenlandse uitgevers nog voordat het boek zelfs maar in de oorspronkelijke taal is uitgegeven. Een mogelijke valkuil voor Scandinavische schrijvers is dat ze zich te veel gaan richten op het internationale publiek en daardoor juist het kenmerkende aan hun boeken gaan verliezen. Het succes van vele boeken ligt net in de unieke beschrijvingen van ongekende sneeuwvlakten, idyllische plaatsen en exotisch klinkende namen.
I begynnelsen var det Krimi
Interesse uit België en Nederland voor Scandinavische literatuur wordt serieus genomen. Dat dankt men aan de populariteit van de Scandinavische boeken in beide landen. In de jaren '60 en '70 begonnen een paar actieve uitgevers met het uitgeven van reeksen uit de Scandinavische landen. De boeken, altijd vanuit een linkse geëngageerdheid geschreven, zijn zowat de grondslag voor de hele krimihype die er nu is rond Scandinavische series. Die maatschappijkritiek bij de linkse schrijvers uit die tijd zie je nog steeds terug in de tv-series die nu zo populair zijn. In de jaren '80 werd de stap naar televisie gemaakt. Maar de echte internationale doorbraak van series kwam in 2004, met de verfilming van de boeken van de Zweedse schrijver Henning Mankell, zoals de Wallander-detectives.
Verschillende series volgden elkaar snel en succesvol op en bleken voldoende divers te zijn. Na The Killing kwam Borgen, dat was geen krimi. Toen die serie net zo goed bleek te zijn onstond er een kettingreactie. Series als Wallander, The Killing, The Bridge zijn nu meteen bij aanvang een hype en al vrij snel verschijnen ze hier op tv en dvd. De succesvolle scripts worden wereldwijd geprezen, maar met het succes komt ook het grote geld. Britse en Amerikaanse producers proberen een graantje mee te pikken van de populariteit van Scandinavische verhalen. Er is een evolutie gaande in Amerika, waarbij filmproducenten zoals Fox nu Scandinavische boeken opkopen en daarbij eisen dat er geen serie meer van gemaakt mag worden in het land van herkomst van het boek.
Succes zorgt voor populariteit en vice versa. Het succes heeft te maken met de hoge kwaliteit van de scripts en de grote budgetten. Inmiddels is er ook een soort ‘school’ in het schrijven van die verhalen. Stieg Larsson heeft de gehele internationale thrillermarkt opengebroken en bereikte zelfs de Amerikaanse thrillerlezer. Nu kunnen de bekendste schrijvers uit Noord-Europa zelfs daar rekenen op een grote lezersschare. Dat landen als Zweden en Noorwegen ook nog volop investeren in de nationale filmindustrie en de ene na de andere televisie- of filmhit voortbrengen werkt natuurlijk ook in het voordeel van de schrijvende landgenoten. Het draagt allemaal een steentje bij aan het internationale succes van de Scandinavische schrijvers. En het einde is nog lang niet in zicht.
og Gud så, at det var godt
Aan het rijtje bekende en gewaardeerde series zijn wat nieuwe pareltjes toe te voegen. The Legacy bijvoorbeeld, is begonnen aan een tweede seizoen op de Deense openbare tv-omroep DR. De serie die origineel Arvingerne heet, volgt de vier kinderen van Veronika Grønnegaard, een wereldwijd bekende en gerespecteerde kunstenares. Het verdelen van haar erfenis is het begin van een lange reis doorheen een kluwen van geheimen en leugens, die de levens van de betrokkenen radicaal verstoort. De maskers vallen af, de ware ik komt boven. De personages zijn heel genuanceerd en complex.
Those Who Kill heeft geen echt doorlopend verhaal zoals bij eerdergenoemde series. In feite gaat het om vijf losstaande zaken, die verdeeld zijn over tien afleveringen. Even spannend is deze serie echter wel. De serie werd bij aanvang door een derde van de Deense bevolking bekeken en haalde een waanzinnig hoge rating. Daarna verminderde het aantal kijkers, vooral door het extreme geweld en het vroege uitzenduur. Niettemin kreeg de serie snel groen licht voor een tweede seizoen.
Ook de Noorse openbare omroep zendt een nieuwe tv-serie uit: The heavy water war. Meer dan één op de vier Noren keek naar de eerste aflevering. Ook in België en Nederland komt de serie over de Noorse oorlogsgeschiedenis op het scherm. De serie heeft twee hoofdpersonen: een Noorse en een Duitse wetenschapper, die allebei op de hoogte zijn van de mogelijkheden van zwaar water. Net zoals in vele andere Scandinavische series zijn er geen uitgesproken helden en slechteriken. De werkelijkheid is grijs. De morele dilemma’s tijdens een oorlog worden mooi uitgewerkt: is de vijand bestrijden belangrijker dan de wetenschap?
Nog vóór de reeks werd gelanceerd, was The heavy water war al doorverkocht aan 15 buitenlandse tv-zenders. Dat is nog weinig in vergelijking met de populaire Deense en Zweedse series. Het vorige seizoen van de Deens-Zweedse detective The bridge was bijvoorbeeld aan meer dan 130 landen doorverkocht. Vorige herfst is er een derde seizoen van de populaire serie opgenomen in Kopenhagen – te zien vanaf najaar 2015. Liefhebbers van Scandinavische misdaadseries kunnen ook uitkijken naar het Noorse Eyewitness, over twee jongens van 15 die getuige zijn van een moordpartij in het bos en die schrik hebben om zelf ontdekt te worden, ook een productie van de Noorse openbare omroep NRK.
Met de Amerikaanse budgetten zal de VS vooralsnog de grootste producent van televisieseries zijn. Als je echter van spanning en originaliteit houdt is Scandinavië dé leverancier voor de serieliefhebbende mens.