Het ineenstorten van de Sovjet-Unie liet in Centraal-Azië een lappendeken van despotenstaatjes na. Olaf Koens, student eerste bachelor filosofie, ging samen met zijn studentenclub AEGEE de verkiezingen in Azerbeidzjan van naderbij bekijken en zag dat het niet goed was.
Kan je even uitleggen wat AEGEE is en wat jullie juist doen?
Olaf Koens AEGEE is een interdisciplinaire studentenvereniging, met afdelingen in 240 Europese steden. In Nederland zijn die soms heel groot met 200 leden of meer, in andere landen een stuk kleiner. In België zitten we alleen in Leuven. Daar organiseren we elk jaar een week waarin zoveel mogelijk talen worden onderwezen. We organiseren ook conferenties en seminaries. De steden werken autonoom onder een overkoepelend Europees netwerk dat alles samen houdt. Ik ben 2 jaar lang lid geweest van AEGEE in Groningen. Ik ben er langzaam ingerold en omdat AEGEE Europe vooral vanuit Brussel werkt ben ik daar nu meer bij betrokken geraakt. Ik werk ook mee met AEGEE Leuven, maar dit project van waarnemingsmissies ben ik aan het opzetten voor AEGEE Europe.
Wat zijn eigenlijk de doelstellingen van AEGEE?
Koens Europese integratie is onze belangrijkste doelstelling, we erkennen in principe dus ook geen grenzen. Europa loopt bij ons van IJsland tot Azerbeidzjan en van Portugal tot diep in Rusland. AEGEE werkt als NGO dus wat we ook doen is lobbyen. Om maar een voorbeeld te geven: het Erasmus-programma is opgestart als een AEGEE-project in 1993 en dan later,na ons lobbywerk, door de Europese Unie ontwikkeld.
Blijkbaar werd het in Azerbeidzjan pas vanaf 27 oktober mogelijk voor buitenlandse NGO’s om de verkiezingen waar te nemen. Waren jullie al lang op voorhand van plan om te vertrekken of was dit echt last minute?
Koens De missie was natuurlijk al veel langer gepland. Het probleem was dat we echt werden tegengewerkt. Uiteindelijk heb ik samengewerkt met twee andere organisaties: Lymec, de Europese liberale jeugd en Silba, een Deense NGO. Die samenwerking heeft er toe geleid dat we politieke druk konden uitoefenen op Azerbeidzjan, zodat we uiteindelijk toch geaccrediteerd werden.
De voorzitter van de Raad van Europa commissie voor Azerbeidzjan was Leo Platvoet, een parlementariër van Groenlinks in Nederland. Daar ben ik zelf pas heel laat achtergekomen. Ik heb hem opgebeld en hem verteld hoe moeilijk het was voor buitenlandse NGO’s om een accreditatie te krijgen. Ze hebben dat opgenomen in een rapport en 3 dagen later werd die regel door de regering van Azerbeidzjan opgeheven.
De democratie in Azerbeidzjan is op zijn zachtst gezegd nogal omstreden. De presidentsverkiezingen in 2003 werden bijvoorbeeld over de hele lijn afgekeurd door de internationale waarnemers. De verwachtingen over deze verkiezingen waren echter hoopvoller. President Aliyev had een paar dagen voor de verkiezingen dan toch nog buitenlandse NGO’s toegelaten als waarnemers en op vraag van de internationale gemeenschap het gebruik van onzichtbare inkt bevolen om dubbelstemmen te voorkomen. Toch zijn er nog dingen fout gegaan. De OVSE (Organisatie voor Veiligheid en Samenwerking in Europa) heeft een bijzonder kritisch rapport afgeleverd en jullie ook. Wat is er nu juist misgegaan?
Koens We zijn de dag voor de verkiezingen naar het noorden afgereisd, naar het platteland op vijf kilometer van de grens met Dagestan. Toen we op het stembureau aankwamen, zag het er allemaal goed uit. Alles was goed geregeld: er zat een stemcommissie, er waren boxen en briefjes. Maar dan merk je rond een uur of negen dat er plots een peperdure Mercedes komt aanrijden met kandidaten van de YAP (de regeringspartij). Wat zij doen is verderop in de straat een soort carrouselstemmen organiseren. Ze bieden alle stemplichtigen een dollar aan, als zij van hen een stembriefje aannemen waarop de juiste naam al aangekruist is en weer buitenkomen met het blanco stembriefje dat ze hebben gekregen in het stemlokaal. Aangezien de mensen daar zeer arm zijn, betekent een dollar al heel wat geld.
Ik heb die mensen gezien; de eerste keer dat ik het zag kon ik het niet geloven. We gingen van stembureau naar stembureau en op het volgende bureau zagen we exact hetzelfde: ook weer iemand in een maatpak, handjesgevend enzovoort. Het ging zelfs van kwaad naar erger: ik heb bureaus gezien waar de kandidaten, waarop gestemd moest worden, simpelweg naast de boxen stonden. Ze vroegen doodleuk aan de mensen op wie ze gestemd hadden en dan staken ze het briefje zelf in de box. Ook maakten ze sommige mensen wijs dat ze door die speciale inkt – die je net vernoemde – zouden kunnen controleren op wie ze gestemd hadden.
Kan je als waarnemer enkel waarnemen?
Koens Dat dachten wij ook in het begin, maar het liep zodanig uit de hand dat we wel moesten ingrijpen. Dus zijn we op die mannen in maatpak toegestapt en hebben we gevraagd wie ze waren, wat ze daar deden, hoelang ze er nog gingen blijven staan, enzovoort. Uiteindelijk worden die mensen zenuwachtig, want ze weten donders goed dat ze iets doen wat niet mag en dan gaan ze weg. Bij het tellen hebben we eigenlijk nog het meeste ingegrepen. Het hoofd van mijn stembureau was bijzonder corrupt, die wou alleen stemmen voor één bepaalde kandidaat tellen en de rest niet. Ze vouwde dus een biljet open, keek, vertelde op wie er gestemd was, schreef het zelf op, vouwde het dicht en stopte het weg. Dat is natuurlijk niet de manier waarop je stemmen telt.
De verenigde oppositie Azadliq wordt, ook in het buitenland, wel eens afgeschilderd als een onkundig allegaartje van botsende ego’s. Is er eigenlijk een valabele oppositiekandidaat of een echte democratische beweging in Azerbeidzjan?
Koens Dat is erg grappig, ik heb gemerkt dat de buitenlandse media inderdaad heel hard hameren op de zwakte van de oppositie. Mijn ervaring is alleszins anders. We hebben ons daar de eerste dagen laten informeren door verschillende seminaries bij te wonen.