In afwachting van de officiële verkiezingsuitslag die op het einde van ons gesprek bekend zal worden gemaakt, zit dwars samen met rector Verschoren in zijn kantoor op campus Middelheim. Aangezien hij de enige kandidaat is, blikken we halverwege zijn dubbele termijn als opperhoofd van onze alma mater terug én vooruit op vier jaar Verschoren.
Rector Verschoren, allereerst proficiat met uw overwinning in de verkiezingen. Wat zijn de speerpunten van uw beleid de komende vier jaar?
Alain Verschorens Het beleid wordt verder gezet in dezelfde richting. De financiële sanering van de universiteit, bijvoorbeeld. Vier jaar geleden ben ik begonnen met een deficit van vijf miljoen euro op jaarbasis, een bom geld. Nu, ik heb de definitieve cijfers nog niet, maar het ziet ernaar uit dat we op een positieve balans van twee miljoen staan. Dat wil niet zeggen dat alles is opgelost. De besparingsmaatregelen die worden genomen omwille van de economische crisis, worden zowel genomen door het ministerie van Onderwijs als door onszelf. We zijn nu financieel beter gewapend, maar ik ga het de komende jaren nog rustig aandoen om mogelijke schokken op te vangen.
Naar professoren toe wordt de nadruk gelegd op onderzoek. Meer publicaties, meer citaties, meer geld?
Verschoren Dat is een situatie waar ik zeer ongelukkig mee ben. Een goede professor is iemand die in het verleden leeft: hij blinkt uit in zijn vak en wil die kennis doorgeven. Anderzijds word ik gesqueezed door het financieringsdecreet waar we mee zitten opgescheept. We worden door de overheid voor 45 procent vergoed op grond van onderzoek. Men telt botweg het aantal publicaties, citaties en doctoraten.
Maar u schrijft wel acht nieuwe vacatures uit voor onderzoeksprofessoren.
Verschoren Het aantal professoren krimpt inderdaad in. Het ministerie beseft nu dat het aantal studenten stijgt, maar het aantal professoren niet, dat is nefast voor de kwaliteit van het onderwijs. Die acht worden aangenomen via het tenure track-stelsel, waarbij men na tien jaar onderzoek zonder boe of bah doorgroeit naar het onderwijs.
Is dat niet vreemd, dat de lerarenopleiding aan de universiteit de laatste jaren steeds zwaarder werd, terwijl professoren zonder enige opleiding voor de aula mogen staan?
Verschoren Je neemt mensen aan op basis van hun onderzoekskwaliteiten. Hoewel ze soms niet in staat zijn om les te geven, worden ze nadien ingezet in het onderwijs. Dat klopt niet helemaal. Er moet een evenwicht zijn. Onderzoek moet je doen in je jonge jaren, daar moet je niet mee beginnen als je vijftig bent – maar die onderzoeksprofessoren moeten ook ervaring opdoen in het onderwijs. Zij moeten bijscholing volgen, zodat ze, wanneer ze later worden ingezet in het onderwijs, weldegelijk les kunnen geven. En er is bijscholing voorzien, maar als je alleen onderzoek doet en er geen tijd voor is, dan is dat achteraf problematisch.
Vooral Letteren en Wijsbegeerte krijgt klappen. Vindt u niet dat de Humane Wetenschappen steeds meer en meer aan belang verliezen op die manier?
Verschoren Ook de faculteit Wetenschappen deelt in de klappen, hoor. Kijk, een universiteit zonder sterke Humane Wetenschappen is geen universiteit maar een fabriek. Een van de zaken waar Humane Wetenschappen een rol kan spelen, is in maatschappelijke problemen: rechtszaken, economie enzovoort.
En wat met de Geesteswetenschappen?
Verschoren Dat is exact hetzelfde, denk ik. Ik heb zelf heel lang getwijfeld tussen Wiskunde studeren of Taal- & Letterkunde. Ik hecht persoonlijk heel veel belang aan de Humane Wetenschappen. Met ons financieringsdecreet kunnen we echter niet anders dan publicaties tellen. Ik vind het fantastisch dat het nog steeds kan dat mensen de tijd nemen om echt door te denken over hun discipline, of dat iemand een boek over Louis Paul Boon wil schrijven van 1.200 bladzijden, en dat grondig doet. Alleen is het zielige van de zaak dat zo’n boeken dan niet meetellen voor het financieringsstelsel. Dan ondermijn je jezelf omdat je een wetenschappelijke inspanning hebt gemaakt. Dat is een verloedering van het onderzoek.
Hoe wil u dat veranderen?
Verschoren We kunnen daar enkel iets aan veranderen door politiek in te werken op het financieringsdecreet. Men zou op allerlei niveaus moeten beseffen dat het schrijven van een boek, ook in het Nederlands, een bijdrage aan de wetenschap is.
Is er na het schrappen van professoren vorig jaar in het departement Wijsbegeerte nog een toekomst voor die opleiding?
Verschoren Absoluut. De geschrapte leerstoelen bij Wijsbegeerte hebben te maken met besparingsmaatregelen. Mijn voorganger heeft samen met alle decanen een allocatiemodel (bepalend voor de basisfinanciering en omkadering van faculteiten en departementen, nvdr.) goedgekeurd. Wij namen aan dat dit het ideale model was, wat niet zo bleek te zijn. Het model is scheefgetrokken, maar we kunnen het niet omgooien terwijl we ons doorheen de besparingen en crisis worstelen. Dan doen we onszelf pijn. Wat we op korte termijn gedaan hebben, is het huidige model aftoppen. Het is nog even op de tanden bijten.
Last van fantoomvakken
In uw verkiezingsmail aan heel de universiteit zegt u dat de opleidingen aantrekkelijker moeten worden. Hoe bent u dat van plan?
Verschoren We moeten de studenten zich laten aanpassen aan opleidingen, en zorgen dat ze studies volgen die hen liggen. Bij infodagen leggen we met handen en voeten uit hoe zwaar bijvoorbeeld de opleiding Diergeneeskunde is, maar steeds weer krijgen we studenten die hier zitten omdat ze thuis een pony hebben. “Ik wil iets doen met diertjes”, krijg je dan te horen. Wat we ook kunnen doen, is de programma’s aanpassen. Ik heb mijn bedenkingen bij het flexibiliseringsdecreet. De student heeft het recht om vakken te nemen die bij zijn persoonlijkheid passen, maar hier en daar mag er ferm bijgeschaafd worden. We kunnen bijvoorbeeld meer keuzevakken aan het begin van een opleiding plaatsen, en tijdens de master eerder clusters aanbieden.
U wil ook het aanbod aan vakken per faculteit verminderen.
Verschoren Ja. Er zijn honderdvijftig vakken aan de universiteit waar per jaar slechts één of geen studenten zich voor inschrijven. Als je een personeelslid hebt met twintig van zo’n ‘fantoomvakken’ en geen tijd meer voor onderzoek. Daar moet je paal en perk aan stellen. Het aantal keuzevakken moet gereduceerd, dan kunnen we ook het lessenrooster versterken. De vraag is: moeten we een volledig pakket aanbieden? Binnen Taal- & Letterkunde is ervoor gekozen om de richting Italiaans stop te zetten. Dat is jammer, want ik vind Italiaans een hele mooie taal. Anderzijds, als je op masterniveau slechts drie studenten of minder hebt – zoals de voorbije vier jaar – moet je die richting dan aanbieden?
Is het geen contradictie dat u het vakkenpakket wil reduceren, maar tegelijkertijd vol voor de tweejarige master gaat?
Verschoren Dat is geen tegenspraak. Als we de fantoomvakken bestrijden, hebben professoren en hoogleraren sowieso meer tijd voor vakken die essentieel zijn, in plaats van voor vakken die geen kat volgt. Let ook: de maatschappij is vragende partij. Zìj vindt de basisopleiding te beperkt. Het officiële excuus is dat het wordt opgelegd door Europa, maar dat is niet helemaal waar. Wat Europa zegt, is dat de bachelor een volwaardig diploma moet zijn, maar je moet maar eens proberen om met enkel een academisch bachelordiploma aan de bak te komen.
Wederom zitten we bij de financiering, want de eerste jaren zal de tweejarige master niet gefinancierd worden door de overheid. Hoe wil u dat oplossen?
Verschoren Alle faculteiten die het vijfde jaar hebben aangevraagd, hebben een programma voorgelegd aan de raad van het bestuur waarin zij melden dat ze het met het huidig personeelsbestand zouden aankunnen.
U heeft als voorzitter van de VLIR (de Vlaamse Interuniversitaire Raad nvdr.) de datum waarop de tweejarige masters ingevoerd worden verlaat, maar wel pas na studentenprotest en actie van de studentenraad. Waarom bent u niet meer pro-actief geweest?
Verschoren Ik ben wat de VLIR betreft altijd proactief geweest. Ik heb steeds gezegd dat we de studenten niet mogen confronteren met een fait accompli. Mijn protest werd echter niet gehoord door de andere rectoren. Ik was net zeer opgetogen met de studentenacties, dat was een goed signaal. De VLIR moest dat ernstig nemen.
Hoe zou in uw ideale wereld het hoger onderwijs gefinancierd worden?
Verschoren Moeilijke vraag. Idealiter is er een systeem waarin het hoger onderwijs nog serieuzer wordt genomen en we echt een percentage van het bnp krijgen. Waar ik zelf voor pleit, is dat er kosten worden geëlimineerd. Bijvoorbeeld studenten die hun jaar over doen, dat kost heel veel geld. Als we hen beter begeleiden, besparen we enorm veel.
Dus ingangsexamens.
Verschoren Ik ben wars van echte toegangsproeven, zeker omdat iemand er op zijn achttiende nog niet helemaal klaar voor is, en een jaar later wel. De juiste opleiding voor de juiste student zou veel helpen. In het begin van het jaar zitten de lokalen voller dan zes weken later, en het is onnozel om dan geld te moeten steken in meer ruimte.
Ziet u al die besparingen zitten zonder een verhoging van het inschrijvingsgeld?
Verschoren Ja, absoluut. Ik denk dat we vooral moeten rationaliseren, bijvoorbeeld door middel van digitalisering, dat zou al enorm veel manuren uitsparen. We moeten ook beter samenwerken met de andere associaties. We moeten eens ophouden in Vlaanderen met elkaar dood te concurreren. Leuven en Gent zìjn concurrentie, maar op masterniveau kunnen we perfect collaboreren. Het is te gek voor woorden dat er in Vlaanderen op vijf plaatsen dezelfde opleiding wordt gegeven en dat er in elk van die opleidingen acht man zit.
In Nederland ligt het inschrijvingsgeld veel hoger. Dit jaar zijn 8 procent van de UA-studenten Nederlander, volgend jaar ligt dat naar alle waarschijnlijkheid nog hoger. Kort door de bocht betaalt Vlaanderen opleidingen van de Nederlandse intellectuele elite.
Verschoren Klopt. Dat is het nadeel van het systeem. Er kan in een vrij Europa vrij gestudeerd worden, en dat is een financieel nadeel. Maar dat motiveert mij niet om het inschrijvingsgeld te verhogen.
Niemand is klaar voor de inkanteling
Over de inkanteling. De richtingen die erbij komen zijn misschien meer professioneel dan academisch, maar u zei vier jaar geleden dat de universiteit nog nadrukkelijker academisch moest worden en de hogescholen nadrukkelijker professioneel.
Verschoren En dat doen we ook. De hogeschoolopleidingen die de facto een academische kern hebben, komen naar hier. De hogescholen houden de puur professionele richtingen over. Wij hebben trouwens ook professionele opleidingen. Geneeskunde is in se een professionele opleiding.
Is de universiteit klaar voor de inkanteling?
Verschoren Nee. Leuven ook niet, en Gent ook niet; Hasselt, Brussel, niemand is klaar. Maar waren we klaar voor de fusie, voor de financiële problemen? Nee. We hebben nog niet alle middelen die we nodig hebben, maar we beginnen er gewoon aan. We vergaren alles wat we kunnen. Er zijn vele zaken nog niet vastgelegd. Een aantal collega’s van de hogeschool gaan overkomen, anderen behouden liever hun huidig statuut. Wat zijn daar de criteria voor? Want àls ze overkomen, gaan ze beoordeeld worden volgens universitaire criteria. Dan worden ze afgerekend op doctoraten, publicaties en citaties en daar zijn sommigen niet op voorbereid.
Wanneer wil u de inkanteling volledig functioneel op poten hebben staan?
Verschoren Het vertrouwen erin zou ik graag gerealiseerd zien tegen het einde van mijn tweede mandaat. We zullen er nog altijd niet helemaal uitzijn, maar als we de koers volhouden, dan zijn we er tegen 2023.
De voorbije jaren had u het steeds over vijftienduizend studenten halen. Het leek wel een natte droom. Het zijn er zestienduizend geworden. Hebben we dat aantal te snel bereikt?
Verschoren Ja en nee. Dat was een natte droom, maar ik ben geen fetisjist. We wilden vijftienduizend studenten omdat dat op mondiaal niveau wordt gezien als het aantal studenten van een middelgrote universiteit. Je merkt dat ook: we worden meer au sérieux genomen. Ik denk dat we het nodig hadden. Het onderwijslandschap wordt momenteel volop herschapen. We waren te klein om daar een grote rol in te kunnen spelen. Nu kunnen we met een vuist van zestienduizend man op tafel slaan.
Actievere studentencultuur
Het studentenleven aan de Stadscampus krijgt rake klappen. Ondertussen mogen er ook geen studentenactiviteiten meer georganiseerd worden op de Ossenmarkt. Gaat u daar iets aan doen?
Verschoren Daar is volop overleg over. Studentenstewards die een oogje in het zeil moesten houden, komen er alvast niet. Dat was een absurd idee. De burgemeester wil Antwerpen profileren als studentenstad en dat brengt nadelen met zich mee. Daarin is een gedeelde verantwoordelijkheid. Men mag studenten niet overladen met alle zonden van Israël. Op de Ossenmarkt lopen ook andere mensen rond.
U vindt het democratisch systeem aan de universiteit zeer belangrijk. Moet de cultuur van die universiteit dan niet aangepast worden, zodat studenten actief deelnemen aan het beleid?
Verschoren De studenten krijgen de kans natuurlijk, maar die cultuur is inderdaad afwezig. Er zijn meer dan genoeg mandaten, in de studentenraad bijvoorbeeld, maar de kansen worden niet genomen. Nu, deze verkiezingen waren natuurlijk niet heel belangrijk zonder tegenkandidaat, maar dan nog waren er nergens verkiezingen voor kiesmannen.
U heeft uw beleidsmail dan ook pas na de bekendmaking van de kiescolleges verstuurd. Had dat niet andersom gemoeten?
Verschoren Ja en nee. Bij de vorige verkiezingen was dat zo, maar hoe wil je dat er kiescolleges gekozen worden als men niet weet wie de kandidaten zijn?
Dan zat u dus fout, want u deed net hetzelfde. Had u de mail niet twee weken vroeger moeten versturen?
Verschoren Nee. Ja. (wikt zijn woorden) Ik wilde nadenken over de tekst voor ik hem op papier zette. Om die cultuur te promoten kunnen we attesten geven aan studenten die zich inzetten voor de universiteit.
Dat zei u vier jaar geleden ook.
Verschoren Maar de mensen komen ze niet halen! Iemand die achteraf een professionele aanbeveling wil van mij, krijgt dat meteen mee.
Houdt de Universiteit Antwerpen voldoende rekening met het niet-academische studentenleven? Ik denk aan plekken voor studentikoze activiteiten, polyvalente ruimtes.
Verschoren Er is inderdaad weinig ruimte. Ik hoop dat als er nieuwe gebouwen bijkomen daar ruimte voor zal zijn. Binnenkort heb ik daar, in samenwerking met de stad, meer over te zeggen.
Het studentenhome op de campus Middelheim (CMI) wordt ook geschrapt, zonder alternatief te voorzien. Wordt er niet te veel op de lange baan geschoven?
Verschoren Het concept van het studentenhome is dat we de mogelijkheid bieden aan studenten met financiële moeilijkheden om op kot te gaan. Het kan niet de bedoeling zijn, zoals nu, om studenten tegen een vriendenprijsje een kamer te laten huren. Studenten die het nodig hebben, zullen we financieel zoveel mogelijk bijpassen, maar er komt dus geen studentenhome op CMI. Het is wél een schande dat het home op CMI niet al lang is afgebroken. Trouwens, is het dan zo erg om in de stad op kot te zitten? Nogmaals: als het voor bepaalde studenten te duur zou zijn, dan zal de universiteit bijpassen waar nodig.
Nog een laatste vraagje: blijft Johan Meeusen uw vice-rector?
Verschoren (denkt na) Ja.
Rector Verschoren, bedankt voor dit gesprek.