“Ernie, er zit een banaan in je oor.” – “Wat zeg je, Bert? Ik kan je niet verstaan, er zit een banaan in me oor.” Ja, in de betere tijden was gehoorbeschadiging enkel een probleem voor handpoppen en plaatsnijders. Ondertussen weten de meeste mensen wel wat tinnitus is en begint zelfs hyperacusis op spreektaal te lijken. Voor de zekerheid: het eerste is oorsuizen, het tweede een overgevoeligheid aan geluid. Omdat het dossier Gehoorschade in Humo, enkele weken terug, ons wat onvervuld achterliet, besloten we een dubbele tweede mening te vragen. Een andere geluidstechnicus en een andere audioloog. Omdat we, ik zal het maar gewoon zeggen, dwars zijn.
Dominik Boiy werkt al zes jaar als geluidstechnicus in deSingel. Hoe zit het met zijn oren?
Dominik Boiy Weinig tot geen last. Ik zorg er ook voor dat het geluidsvolume nooit boven de 95dB gaat. Bijna geen enkele artiest heeft daar ooit over geklaagd, hoewel ik wel een keer bijna door het publiek met bier ben bekogeld op een punkfestival.
In de Humo van 25 september zei geluidsmixer Peter Claes anders dat je voor sommige concerten nu eenmaal 105dB nodig hebt.
Boiy Daar ben ik het helemaal niet mee eens. Je kan perfect een optreden afmixen op 95dB terwijl het een stuk luider lijkt. Omgekeerd kan echter ook: het volume kan een stuk stiller lijken dan het in feite is, en dat is niet ongevaarlijk.
Ligt de wettelijke limiet niet op 90dB?
Boiy Ja en nee. Eerst en vooral: die limiet geldt enkel voor elektronisch versterkte muziek. De percussionist van een symfonisch orkest mag dus zo hard hij wil op zijn pauken slaan. Bovendien: in de wetgeving uit '73, die nu nog steeds van kracht is, wordt de limiet inderdaad op 90dB gesteld, maar die wet was in de eerste plaats bedoeld om buurtoverlast te vermijden. Volksgezondheid komt er in het geheel niet bij kijken. In '77 werd de wet aangepast, zodat mensen die bijvoorbeeld naast een discotheek wonen, een meting in hun huis kunnen laten uitvoeren. Als het volume daar boven de 35dB uitkomt, kan de discotheek verplicht worden om het volume nog verder te verlagen, tot onder de grens van 90dB. Dit heeft geleid tot de schijnbaar willekeurige regelgevingen, die verschillen van gemeente tot gemeente.
Maakt het eigenlijk veel uit, 85dB, 90dB, 95dB?
Boiy Je moet weten dat de decibelschaal een logaritmische schaal is. Bij een stijging van één decibel stijgt de geluidsdruk op het oor in het kwadraat. Het verschil tussen 30 en 40 decibel zal je amper opmerken, maar hoe hoger je gaat, hoe groter het verschil per eenheid. 90dB zal nog niet héél luid klinken, maar 95dB echt wel.
Het oor is bovendien ook lui. De iris van het oog past zich aan het beschikbare licht aan, maar het oor werkt helemaal anders: na een tijdje treedt er gewenning op. De geluidstechnicus op een concert of iemand met een mp3-speler in zijn oren, zal na verloop van tijd de neiging hebben om het volume luider te zetten. Wat ervoor nog luid leek, wordt het nieuwe normale volume.
Kan je mixen met oordopjes?
Boiy Nee, dat is onverantwoord. Een geluidstechnicus beschermt dan zijn eigen oren, maar stelt zijn publiek wel bloot aan te hoge volumes. Bovendien is het ook technisch onmogelijk om te mixen met oordopjes, want die vervormen altijd in zekere mate het geluid. Maar als ik op een festival ben en niet zelf aan het mixen ben, steek ik mijn oordoppen altijd in. Je wordt daar immers een hele dag aan lawaai blootgesteld. Ik heb zelf op maat gemaakte oordoppen. Die zijn behoorlijk duur, maar in de betere muziekwinkels kan je degelijke oordoppen kopen voor tien à vijftien euro.
Ik neem aan dat er wel wat technici zijn met gehoorproblemen, als ze sowieso geen bescherming kunnen gebruiken?
Boiy Zonder twijfel. Ik merk het vaak bij gasttechnici van bepaalde groepen. Bij hen liggen er dikwijls al wat trilharen plat. Zij gaan veel luider dan technici die wel goed horen. Maar voor festivals is er niet echt een wettelijk kader. De organisatoren kunnen een limiet vastleggen in het contract, maar als een groep weigert te spelen met zo'n limiet, is dat te nemen of te laten. De rockgroep My Bloody Valentine speelde op Pukkelpop bij momenten tot 114dB. De organisatie heeft het nog proberen in te perken, maar het contract, dat die exorbitante geluidseisen stelde, was wel al getekend. De organisatoren van Pukkelpop kregen daarover in de pers de volle laag, maar ook elders worden de toelaatbare geluidsgrenzen vaak overschreden. We zullen nooit kunnen verhinderen dat mensen vrijwillig hun gehoor beschadigen, maar zoals de situatie nu is, worden concertgangers haast tot gehoorschade verplicht.
Is er een makkelijke en voor de hand liggende oplossing die we allemaal over het hoofd zien?
Boiy Helaas. Er zijn verschillende problemen met het bepalen van een limiet. Alles hangt af van waar je het volume meet. Meet je aan de boxen? Meet je bij de technicus? Op sommige festivals worden er delay speakers gebruikt: dat zijn boxen die in de helft van het terrein worden geplaatst. Hierdoor moet je de boxen vooraan niet meer zo luid zetten, wat goed is voor de oren van de mensen vooraan, maar je krijgt wel een nieuwe geluidsbron die te luid staat om het er een heel concert naast uit te houden. En dan heb je ook nog de monitors op het podium. Die zorgen al voor veel indirect geluid in de zaal. Om dat te overstemmen, moet het volume dat uit zaalspeakers komt nog een stuk luider. Gelukkig komen de zogenaamde in-ear monitors steeds meer voor, ter vervanging van de monitors op het podium. Door deze mini-monitors in de oren van de muzikanten gaat het volume op het podium drastisch naar omlaag, wat voor de muzikanten comfortabeler spelen is, en voor mij ook makkelijker mixen.
Dus oortjes zijn helemaal niet slecht?
Boiy Pas op, in-ears zijn geen mp3-oortjes. Mp3-oortjes hebben een kleine luidspreker, die nauwelijks de bastonen kunnen weergeven. Om het gemis van die lage tonen te compenseren, ga je je mp3-speler automatisch luider zetten. Dat leidt al snel tot gehoorschade. Een koptelefoon daarentegen heeft een veel grotere luidspreker, die de bassen veel beter weergeeft. Je moet die minder luid zetten om hetzelfde gevoel van ‘luidheid’ te ervaren. Een koptelefoon is dus veiliger voor je oren, én geeft een veel betere geluidskwaliteit.
Lawaaierige ratten
De decaan van de faculteit Geneeskunde, professor Paul Van De Heyning is tevens diensthoofd van de afdeling Neus-keel-oor, met onderzoek dat zich toespitst op het binnenoor. En zijn uitleg klonk luid en duidelijk.
Wat kan geluid met ons doen?
Paul Van De Heyning Er zijn twee problemen die geluid kunnen veroorzaken. Ten eerste is er lawaaitrauma, de beschadiging van het auditief systeem door een blootstelling aan te harde geluiden. Daarnaast is er chronische blootstelling, waarbij het niet zozeer om de sterkte van het geluid gaat, maar over de constante aanwezigheid ervan.
Laten we beginnen met lawaaitrauma.
Van De Heyning Lawaaitrauma beschadigt het oor vooral ter hoogte van het slakkenhuis. Dit geeft een zeer kenmerkend gehoorsverlies, met name wat betreft hoge tonen, van 3 tot 6kHz. Op lange termijn zullen er progressief lagere frequenties verloren gaan. Maar je moet een onderscheid maken tussen twee soorten lawaaitrauma's: acute lawaaitrauma's enerzijds, een zware overbelasting op een korte periode, een avond, een paar uur of zelfs maar een uur, en anderzijds wat in de arbeidswetgeving staat als een chronisch te hoog niveau van lawaai. Op een 40-uren week, bijvoorbeeld, mag het lawaai niet boven de 85dB komen. Indien die drempel overschreden wordt met 3dB, dan betekent dit dat de totale lawaailast moet gehalveerd worden. Dus op 88dB mag het maar twintig uur zijn, op 97dB is dit nog maar tweeënhalf uur.
Dus na drie uur aan 97dB zal ik permanent minder goed horen?
Van De Heyning Waarschijnlijk, maar de hoeveelheid schade die men ontwikkelt is voor een groot deel afhankelijk van de genetische achtergrond. Net zoals de ene in de zon kan lopen zonder te verbranden en de andere wel verbrandt. Het is allebei normaal, maar toch moet de ene oppassen en de andere wat minder.
En als ik onder die drempels blijf, zal ik even goed blijven horen?
Van De Heyning De richtlijnen van de arbeidswetgeving spreken over een gehoorverlies dat binnen de normen blijft. De norm is dat het gehoorverlies binnen de perken moet blijven over het verloop van vele jaren. Sowieso kan je minder goed tegen lawaai wanneer je ouder wordt, maar er is een befaamde studie over de autochtone bevolking van de Paaseilanden. Een deel bleef op de eilanden wonen en een deel trok naar het vasteland. Bij de bevolking die in het lawaai van de steden ging leven trad meer gehoorverlies op dan bij diegenen die voornamelijk in een omgeving van natuurlijke geluiden leefden.
| Roken |
|---|
|
Tijdens het interview bemerkte professor Van De Heyning een pakje sigaretten in mijn borstzakje. Zijn reactie wil ik u niet onthouden:
Iemand die rookt hoeft zich eigenlijk niet veel aan te trekken van gehoorbeschadiging, vermits sigarettenrook zo overweldigend slecht is voor het héle lichaam, ook voor het auditief systeem. Alle lawaai komt nog eens boven op deze schade. In ons onderzoek hebben we gezien dat mensen die roken, zeker mannen, na een tijdje minder goed horen dan diegenen die niet roken. Maar in sigarettenrook zitten vrije radicalen, die het genetische materiaal van àlle cellen aantasten, in wezen het sturingsmechanisme van de cellen. Daardoor krijg je een intrinsieke aantasting van de werking van elke individuele cel in het lichaam. Een cel die te zeer is aangetast, zal simpelweg stoppen met werken, en in feite wordt je lichaam dus stelselmatig zwakker. De beste oplossing is natuurlijk niet roken... |
Wacht even, u had het over tweeënhalf uur aan 97dB voor een hele week? Is een avond in een club niet al langer en luider?
Van De Heyning Acute belasting, heel hoge geluidsniveaus over relatief korte periodes, wordt al te zeer onderschat. We zijn bezig met een experiment rond het genereren van oorsuizen en hyperacusis bij proefdieren, en een van de klassieke paradigma's om dat te doen is om een proefdier één uur bloot te stellen aan 120 dB. Achteraf heeft het proefdier vrijwel gegarandeerd oorsuizen en hyperacusis. Mensen kunnen er wel beter tegen dan onze ratjes, maar zelfs korte periodes, bijvoorbeeld wanneer iemand bij het uitgaan een tijdje naast een box staat, geeft al een hoog risico op binnenoorschade.
Wat kan die schade precies inhouden?
Van De Heyning Het mechanisme wordt niet volledig begrepen, maar de hele lijn – van de haarcellen, over de gehoorzenuw, die dan naar een vijftal kernen in de hersenen gaat, tot je het geluid gewaarwordt – wordt overbelast én overgevoelig. De fijne regeling raakt beschadigd, waardoor je een te grote versterking krijgt. Vergelijk opnieuw met UV-stralen: als je eens hard verbrandt, zal je er de volgende keer veel minder goed tegen kunnen en makkelijker opnieuw verbranden, ook al heb je de eerste keer geen enkele permanente schade aan de huid opgelopen. Als je het verhaal leest van de jongeman die zelfmoord heeft gepleegd (Dietrich Hectors pleegde zelfmoord omdat hij de zware gehoorschade waaraan hij leed niet meer kon verdragen, nvdr.), zie je ook dat het gaat over verschillende blootstellingen aan lawaai, waarbij het iedere keer slechter ging, omdat de gevoeligheid van het systeem stelselmatig toenam. Hoe het mechanisme precies werkt weten we dus niet, maar de schade zit alleszins niet alleen in de oren.
Ook ertussen?
Van De Heyning Eén van de theorieën zegt dat de neurotransmitters, in dit geval glutamaten, die de cellen in het oor in staat stellen informatie door te geven naar de hersenen, in te grote hoeveelheden gaan voorkomen, waardoor ze toxisch worden voor de zenuwcellen. Dit heet exitotoxiciteit en zorgt ervoor dat het systeem overactief en prikkelbaar wordt. Stel: een aantal personen gaat naar een dancing. Achteraf zullen velen wat last hebben van oorsuizen, maar na een dag is dat voorbij. Dat gesuis gebeurt op het niveau van de haarcellen in het oor: ze zenden, door het lawaai, veel neurotransmitters uit, maar blijven dit achteraf ook nog doen, als het lawaai verdwenen is. De zenuw blijft daardoor geprikkeld en je hoort gesuis, maar na een tijdje herstelt alles zich weer tot de oorspronkelijke toestand. Dat is wat er meestal gebeurt. In een aantal gevallen is er echter blijvende schade, waarbij er een aantal cellen kapot gaat en de ontvangende cellen in je hersenen een veranderd signaal krijgen en permanent actief blijven.
Over luchthavens en viaducten
Van De Heyning Het oor heeft echter ook nog andere functies, zoals het dag-nachtritme, schrikreacties, een aantal emotionele belevingen. Als je een liedje hoort dat je blij maakt, gaan de impulsen niet alleen naar de auditieve cortex, maar gaat het ook naar het limbisch systeem, verantwoordelijk voor je gemoedstoestand. Bijgevolg kan je door lawaaitrauma ook daar schade oplopen, waarbij het oorsuizen niet alleen wordt waargenomen, maar het je ook een slecht gevoel geeft. Dat is wat men het tinnituslijden noemt, de negatieve gevolgen als angst, vermijdingsgedrag en depressie en het is ook medeverantwoordelijk voor zelfmoordneigingen bij mensen die hieraan lijden.
Is chronische blootstelling minder destructief?
Van De Heyning Anders destructief. Bij chronische blootstelling gaat het niet over 70 of 80dB, maar over geluid boven de 35db. Als je slaapt en je wordt blootgesteld aan 40dB, kan dit in de eerste plaats leiden tot slaapverstoring en hartritmestoornissen. Die hebben dan een aantal chronische aandoeningen tot gevolg, waaronder depressie, een aantal psychiatrische symptomen zoals alcoholmisbruik, cardiovasculaire aandoeningen en diabetes. Een paar jaar geleden is er een studie rond Zaventem uitgevoerd door een gezondheidseconoom. Hij berekende de kost van het lawaai rond het vliegveld, van ongeveer 55 tot 70dB. Dat kwam uiteindelijk neer op 150 miljoen euro aan gezondheidskosten. Dan spreken we zelfs niet over gehoorschade. Om eens een ander voorbeeld te geven: onder een viaduct dat meer dan 35dB afgeeft, kan je best niet slapen.
Minister Schauwvliege is van plan een commissie op te richten om de geluidswetgeving opnieuw te bekijken.
Van De Heyning De huidige wetgeving volstaat eigenlijk, maar ze moet wel worden nageleefd. Er zijn veel richtlijnen, voor dancings, cinema's, de werkvloer, enzovoort. Als die normen worden gerespecteerd, is men al heel ver. Een commissie kan uiteraard ook een informatief aspect hebben, dus ik ben er wel helemaal voor. De bewustmaking dat één te hoge blootstelling aan lawaai al een blijvend effect kan hebben, is broodnodig. Recent is het thema, door de jongen die zelfmoord heeft gepleegd, uiteraard meer in de pers gekomen, maar oorsuizen is een zeer frequent voorkomende aandoening. Over een hele bevolking gezien schommelt het aantal personen dat er aan lijdt, rond de tien procent. Van die groep heeft één op zes er zo veel last van dat het de levenskwaliteit ernstig vermindert.
Het probleem is recent niet erger geworden?
Van De Heyning Er is een algemene verschuiving merkbaar, van volwassenen en industriële geluidsbelasting, wat nu zeer sterk gecontroleerd wordt, naar jongeren en geluidsbelasting in de vrije tijd, of het nu gaat om mp3-spelers, dancings of optredens. Al die zaken hoeven geen probleem te zijn, het is pas bij een te lange en/of te luide blootstelling dat ze problemen opleveren. Er zijn te weinig mensen die weten dat het de totale lawaaiblootstelling is die telt, niet slechts op het werk of bij het uitgaan, maar alles samengenomen over een hele week. Op Pukkelpop heeft men op grote schaal gehoorbescherming uitgedeeld. Dat is zinvol. Oordoppen halen ongeveer 10dB van het volume af, wat een wezenlijk verschil kan zijn tussen schade en geen schade.
Nu wil men het maximale volume op mp3-spelers beperken – ik denk zelfs dat er al een beperking tot 85dB zit op mp3-spelers die voor kinderen gemaakt zijn. Maar het is natuurlijk niet het gebruik van de mp3-spelers dat het probleem is, het zijn diegenen die ze te luid zetten. Een autoradio zal niet storen, maar als je er een boom-boom-kar van maakt, wil ik niet in die auto zitten. Niet het middel is het probleem, wel de wijze waarop het gebruikt wordt.
| Van trilling tot rilling: zo werkt het oor |
|---|
|
Het oor bestaat uit drie onderdelen: het buitenoor, het middenoor en het binnenoor.
Het buitenoor bestaat uit de oorschelp en de gehoorgang, tot aan het trommelvlies. Hier worden de luchttrillingen, bijvoorbeeld een gefluisterd “Ik hou van jou”, opgevangen en naar het trommelvlies geleid, dat op zijn beurt begin te trillen.
Het middenoor is een met lucht gevulde holte die de gehoorbeentjes bevat. Deze trillen als het trommelvlies dat doet en geven op die manier de gefluisterde woorden, omgezet in trillingen, door aan het slakkenhuis.
Het binnenoor bestaat uit het slakkenhuis (ofte de cochlea) en de gehoorzenuw. Het slakkenhuis is gevuld met vloeistof en bevat de zeer gevoelige haarcellen. Die aan het begin van het slakkenhuis verwerken de hoge tonen, die aan het einde de lage tonen. Door de trillingen beweegt de vloeistof in het slakkenhuis, wat de haarcellen doet afbuigen. Hierdoor genereren ze elektrische pulsen die de gehoorzenuw opvangt en doorstuurt naar de hersenen voor interpretatie en eventueel reactie. Zoals een domme, gelukzalige glimlach, bijvoorbeeld. |