Wanneer we de zaal binnensluipen, rondt de vorige spreekster net af. De ruimte is letterlijk tot de nok gevuld en we zitten ongeveer op de laatste rij onder het dak. We komen met dwars binnenvallen op het TEDxFlanders evenement in de Antwerpse Opera. 24 september kwamen zo’n zeventien sprekers bij elkaar rond het thema ‘Leitmotiv’. Wij waren erbij en kregen de kans Peter Woit en Tommaso Dorigo te interviewen, twee van de meest prominente bloggers in de deeltjesfysica. Dorigo werkt aan de universiteit van Padua en is medewerker van het CMS-experiment in de Large Hadron Collider van het CERN. Peter Woit is theoreticus, professor in de Wiskunde aan Columbia University en vooral bekend omwille van zijn kritische kijk op de snaartheorie. Wat volgt is een gesprek over neutrino's, geld, blogs en het Higgs boson.
De fysica staat op zijn kop. Het gonst al een week van de berichten dat neutrino’s tegenwoordig sneller gaan dan het licht. Wat is jullie eerste reactie?
Tommaso Dorigo Wel, het nieuws kwam er vorige week en is op de een of andere manier tot in de pers geraakt. Het is natuurlijk een authentiek fysica resultaat; het komt vanuit een zeer groot samenwerkingsverband dat zijn werk zo goed mogelijk deed en hoge standaarden hanteerde. Op het eerste gezicht lijkt het een zeer nauwkeurige meting te zijn van de reistijd van de neutrino’s. Ik weet momenteel te weinig om te zeggen dat ik de resultaten niet geloof. Ik denk persoonlijk niet dat neutrino’s sneller zijn dan het licht, hoewel het fantastisch zou zijn. Maar er zijn andere experimenten nodig om de resultaten te staven.
Peter Woit Ik kan hier sceptischer zijn dan Tommaso. Ik heb namelijk niet het nadeel zoveel te weten over hoe die dingen gedaan worden. Deze resultaten druisen zodanig in tegen wat we menen te weten en vorige experimenten, dat het me vrijwel onmogelijk lijkt. Het is zo moeilijk te geloven dat dit waar zou zijn. Bovendien is het zo’n complex experiment dat er 99 procent kans is dat er ergens een subtiele fout is ingeslopen.
Jullie zijn allebei fervente bloggers. Waar komt die passie voor het bloggen vandaan?
Woit Om de resultaten van je onderzoek te verkondigen zijn er de conventionele manieren om ze gepubliceerd en geëvalueerd te zien. Die zijn natuurlijk heel belangrijk, maar blogs kun je voor verschillende doeleinden gebruiken. Ik denk dat ze op hun nuttigste zijn wanneer er allerlei ingewikkelds aan de gang is; dan kunnen wetenschappers hun tijd gebruiken om mensen een algemeen inzicht te verlenen. Heel wat mensen vertellen me dat mijn blog veel voor hen betekent. Je ziet de meeste mensen en wetenschappers iets verschillend doen met hun blog, ook al omdat ze een verschillend publiek hebben. Maar ik ben altijd blij wanneer ik zie dat wetenschappers met een eigen blog starten.
Dorigo Ik denk ook dat het de plicht is van elk onderzoeker te communiceren waar hij mee bezig is en waarom juist, en dit voor een zo groot mogelijk publiek. Er bestaat een kloof tussen wetenschappers en wat ze doen en publiceren enerzijds, en het algemene publiek anderzijds dat niet altijd te horen krijgt wat er gebeurt in de wetenschappelijke wereld. Als men het dan al te horen krijgt, is het vaak via journalisten die misschien niet altijd alles even helder of correct uitleggen (we doen echter ons best, nvdr.). Daarom is het goed dat er blogs zijn die deze kloof kunnen overbruggen. Hoe meer mensen dit doen, des te beter.
|
Hoe zegt u? Large Hadron Collider? |
|---|
|
Alles in het universum lijkt opgebouwd te zijn uit twaalf fundamentele deeltjes. Die deeltjes worden beheerst door vier fundamentele krachten: de elektromagnetische kracht, de zwaartekracht en de sterke en zwakke kernkracht. Hoe deze deeltjes en krachten elkaar beïnvloeden en zich tot elkaar verhouden, wordt beschreven in het Standaard Model. Deze stelt onder andere dat althans drie van de fundamentele krachten hun kracht uitoefenen door de uitwisseling van bosons tussen de fundamentele deeltjes. Elke kracht heeft zo zijn eigen boson. Hoewel het Standaard Model veel kan verklaren, slaagt het er niet in de quantumtheorie en de relativiteitstheorie mathematisch te verzoenen; zwaartekracht maakt vooralsnog geen deel uit van het Model. Wat donkere materie is, wordt ook niet verklaard door het Standaard Model en bovendien is het Higgs boson, dat deeltjes hun massa toekent, nog nooit gevonden.
Er zijn dus nog hiaten in het model, die mogelijk opgevuld zouden kunnen worden door deeltjesversnellers zoals de Large Hadron Collider (LHC) in Genève. In een deeltjesversneller worden twee stralen van subatomaire deeltjes versneld tot immens hoge snelheden tot ze met elkaar in botsing komen. Uit deze collisies ontstaan dan andere deeltjes die op detectoren opgevangen en geanalyseerd kunnen worden. De LHC vormt een 27 kilometer lange tunnel zo’n 175 meter onder Genève, waardoor het ongeveer de grootste machine ter wereld is. Het LHC-project telt zes experimenten. De twee grootste zijn ATLAS en CMS, die de grote hoeveelheid aan deeltjes analyseren die geproduceerd worden tijdens de collisies. Door over twee onafhankelijke detectoren te beschikken, kunnen ontdekkingen cross-gevalideerd worden. De andere experimenten hebben specifiekere doeleinden. Ook de Universiteit Antwerpen heeft trouwens een onderzoeksgroep deeltjesfysica, die zelf een delegatie afgevaardigd heeft in het CMS experiment. Zij hebben hun eigen blog op: http://ruimtelogs.scilogs.be
Meer informatie is terug te vinden op de website van het CERN (Conseille Européen pour la Recherche Nucléaire). |
Een kwestie van fondsen
Let's talk money. De totale kost van de LHC (zie kader) zou oplopen tot 4 miljard euro. Hoe rechtvaardigen jullie dit aan mensen die geen kaas gegeten hebben van deeltjesfysica?
Woit Ik geloof dat de grote hoeveelheden geld die gespendeerd worden, goed gespendeerd worden. Er wordt al lang gezocht naar de beste manier om de antwoorden te vinden en zowel technologisch als financieel zijn de grenzen afgetast. Er bestaat geen goedkopere manier om dit onderzoek te doen. Bovendien maakt het trachten te achterhalen hoe het universum rondom ons werkt deel uit van het mens-zijn. In die zin denk ik dat het gerechtvaardigd is, ja.
Professor Dorigo, u werkt zelf ook aan het Tevatron-project. Is dat sinds de opstart van de LHC overbodig geworden?
Dorigo Toch wel. Het meet ten eerste bij een lagere luminositeit (het aantal botsende deeltjes per eenheid van tijd gedeeld door de totale botsingswerkzame doorsnede, nvdr.). Een tijdlang heeft de Tevatron ook nog andere dingen gemeten, specifiekere zaken die niet altijd aan bod kwamen in de media, maar ondertussen zijn ook die experimenten stopgezet. Het is natuurlijk moeilijk de immense kosten van zo’n toestel te rechtvaardigen wanneer er een betere staat in Genève. Het is een kwestie van fondsen. Er zullen de komende week nog een aantal metingen gebeuren bij lage luminositeit, lager dan het bereik waarin de LHC meet, en daar zouden nog interessante resultaten uit voort kunnen komen. Na volgende week valt echter het doek.
De LHC draait nu al een tijdje op volle toeren. Hoe ziet de toekomst eruit voor de deeltjesfysica?
Woit Op dit ogenblik zijn we erg dicht bij een kantelmoment, denk ik. Het kan hierna twee richtingen uitgaan. Veel zal ervan afhangen of we al dan niet het Higgs boson zullen vinden. Als het Higgs-partikel verschijnt, met de voorspelde eigenschappen, dan bestaat het gevaar dat de resultaten niet meer of niet minder zullen zijn dan een bevestiging van een erg goede theorie, die we al lang kennen, en dat alle experimenten die gedurende de volgende jaren zullen volgen die theorie verder zullen valideren. Als theoreticus weet ik anderzijds dat de theorie rond het Higgs boson een theorie is die weinig voldoening geeft. Ik denk trouwens dat er een reële kans bestaat dat we het niet gaan vinden. Dat zou dan weer erg spannend zijn, want dat zou betekenen dat er iets fundamenteels is dat we niet begrijpen. Dan zou de LHC omgevormd kunnen worden tot een tool om dit opengegooide landschap van de fysica te bestuderen waar we niet van weten wat te denken of wat te doen.
Tot slot, professor Woit. U beloofde op uw blog professor Dorigo hier in Antwerpen zo dronken te voeren in de hoop enkele antwoorden rond het Higgs boson te ontfutselen. Missie geslaagd?
Woit (lacht) Jammer genoeg, nog niet.
|
Ideas Worth Spreading |
|---|
|
TEDxFlanders was natuurlijk meer dan fysica. Het was een evenement. Een dat zijn mosterd heeft gehaald bij de TED-conferences in Long Beach. Die worden georganiseerd door TED, een non-profit organisatie die erin gelooft dat de kracht van ideeën de wereld kan veranderen. Hun slogan luidt dan ook “Ideas Worth Spreading”. Een hele resem aan activiteiten wordt door hen georganiseerd en de jaarlijkse TED-conference ligt in het brandpunt van alle activiteiten. Daar worden ’s werelds meest fascinerende denkers gedurende vier dagen uitgedaagd om in 18 minuten tijd de presentatie van hun leven te houden, de zogenaamde ‘TEDtalks’. Die talks kun je ook online terugvinden. TEDx-evenementen, zoals TEDxFlanders, zijn afgeleid van de TED-conference en kunnen door iedereen georganiseerd worden die een TED-achtige ervaring wil delen. Voor zo'n TEDx biedt TED aan al wie wil de nodige ondersteuning en het TEDx-merk aan.
Deze derde editie van TEDxFlanders trok ongeveer 1.000 toeschouwers naar de Vlaamse Opera. We konden met dwars nog net een van de andere talks meepikken. John Hunter, een bekroond leerkracht en onderwijsconsultant, praatte er over zijn ervaringen als leraar en het ‘World Peace Game’. In dit spel, een soort uit proportie geblazen ‘absurdo-Risk’, moeten kinderen uit de lagere school wereldleiders spelen met als ultiem doel wereldvrede. Toen hij klaar was met zijn talk, kreeg je het gevoel dat de wereld er effectief wat beter op geworden was. Hij verliet het podium en werd teruggeroepen onder aanhoudend applaus. Du jamais vu voor een presentatie. TEDTalks zijn inspirerend.
Voor wie op zoek is naar inspiratie: alle TEDxTalks, waaronder die van John Hunter en, Tommaso Dorigo en Peter Woit, zijn terug te vinden via de TEDxFlanders website (www.tedxflanders.be), maar ook de andere TEDTalks van de TEDconferences staan online op www.ted.com |