Sommigen vullen de voorpagina van een krant, de stoelen in een kerk en ook wel het hoofd van Patrick Dewael. Anderen zitten op universiteitsbanken. Rustig, zou je denken, maar het nieuwe wetsvoorstel omtrent asielbeleid laat ook hen niet onberoerd. We hadden een gesprek met een illegale studente en een politiek vluchteling, beiden studerend aan onze universiteit. Voor je de UA met de vinger van de wet valselijk beticht, even een vreemde vaststelling: er bestaat geen wetgeving betreffende illegalen in het hoger onderwijs.
Dit betekent dan ook dat de universiteiten en hogescholen enkel kunnen vertrekken vanuit de mogelijkheden die de recente onderwijsdecreten hen bieden. Dit beleid verschilt wel eens per instelling. Wat onze universiteit betreft, worden (kandidaat) politiek vluchtelingen ingeschreven als ze voldoen aan de normale toelatingsvoorwaarden. Zo moeten ze beschikken over documenten die hun identiteit en vooropleiding aantonen. Heeft de (kandidaat) politiek vluchteling nog geen opleiding gevolgd in het Nederlands, dan legt hij ook een bewijs van een taaltest Nederlands voor.
Wat nu als een student het statuut van (kandidaat) politiek vluchteling heeft, maar niet over de juiste documenten beschikt? In dit geval voorziet het flexibiliseringsdecreet de mogelijkheid om de student wegens humanitaire redenen vrij te stellen van de toelatingsvoorwaarden, dit wel enkel voor de inschrijving in een bacheloropleiding. Over deze vrijstelling beslist een beoordelingscommissie, opgericht door de universiteit.
Voor studenten die het statuut van politiek vluchteling niet hebben, kunnen die procedures ook worden toegepast voor zover er een (initiële) procedure loopt betreffende het ontvankelijk verklaren van de aanvraag tot kandidaat politiek vluchteling. Het probleem is wel dat de student de dienst Studentenadministratie vaak niet inlicht over het bestaan en/of het verloop van zijn procedure. Dat kan achteraf tot gevolg hebben dat een nieuwe inschrijving wordt geweigerd.
Onze universiteit telt, voor zover men weet, een vijftal illegale studenten. Eén van hen is Irena. Ze woont al bijna zeven jaar in België en is nog steeds niet geregulariseerd. De naam van haar geboorteland vertelt ze liever niet. Aanvankelijk schreef het gezin zich in als politiek vluchteling, maar de aanvraag werd afgewezen. Sinds twee jaar wachten ze onzeker op humanitair asiel en regularisatie.
Irena Hoe zouden wij nu terug kunnen keren naar ons land? We wonen hier al zo lang, wat hebben we daar nog te zoeken? Alles is ondertussen veranderd, daar maar ook hier. Wat we in mijn geboorteland hadden opgebouwd, is er niet meer. Ik studeer in België, ik ken de taal en heb sociale contacten gelegd. Als je zegt dat je naar hier bent gekomen omdat er ginds niet te leven valt, dat je omringd wordt door wapengekletter, dat je vader jou en je twee zussen niet kan beschermen, luistert niemand. Onveiligheid, is dat geen reden?
Kan je even kort de omstandigheden schetsen in je eigen land, toen je vluchtte?
Irena In '97 brak er bijna een burgeroorlog uit. Overal op straat vlogen de kogels om je oren. Je wordt dat heel snel gewoon, op de duur hoor je het zelfs niet meer. Alle ellende begon met de piramidale firma's: een soort van valse banken, die mensen aanspoorden geld te investeren en hen beloofden naderhand dubbel zoveel terug te geven. Veel burgers hebben toen hun huis verkocht. Gelukkig hielden mijn ouders het hoofd koel, we hebben nog altijd een appartement daar. In een mum van tijd zijn die firma's failliet gegaan – wat had je gedacht. Het leek wel een dominospel van bankroeten. Kort daarna grepen de investeerders naar de wapens en kwamen ze massaal op straat. Ik herinner het me nog zó: hoe ik met mijn zus kaartspeelde en we plots schoten hoorden. We dachten dat er een trouwfeest bezig was – dan wordt er wel eens geschoten – en wij maar grappen maken. Maar het bleef duren. Sindsdien is het niet meer gestopt, en zijn wij gevlucht.
Hoe komt het dat jullie precies in dit kleine landje terecht gekomen zijn?
Irena We hadden niet echt een concreet idee waar we naartoe wilden. We moesten weg uit ons eigen land, de rest speelde weinig rol. Eerst dachten we om naar Groot-Brittannië te gaan, omdat we de taal beter kenden. Alleen het vervoer zagen mijn ouders niet zitten. We zouden ons moeten verbergen in vrachtwagens en zo'n reis kan wel eens dodelijk aflopen. Gemakkelijker dan België kon niet: we kochten een treinticket en dat was het. Het land dat ik niet eens kon aanduiden op een atlaskaart werd plots mijn toekomst. Uiteindelijk vind ik België een goede keuze. Ik heb hier mijn vriend en toffe mensen ontmoet, en heb bovendien twee talen kunnen leren. (...) In het begin heb ik enkele maanden doorgebracht in een Brussels centrum voor vreemdelingen. Daar voelde ik me een gevangene. Voor alles bestond wel een regel: er was een avondklok, je mocht geen eten binnenbrengen, ...
Eenmaal uit het centrum verhuisde je naar een eigen plek, zocht je een nieuwe school en dan ...
Irena (onderbreekt) En dan ontdekte ik dat mijn wereldje groter was dan ik dacht. Ik merkte dat mensen hier heel individualistisch en kritisch zijn. Ik kom ook uit een preutser land, waar tieners minder vrijheid krijgen – over de moeilijke tienerjaren wordt trouwens niet zo veel gesproken in mijn land. In ons bekrompen dorp kon ik niet eens met jongens praten, zelfs niet met mijn neef, of ik kreeg kwade tongen over me heen. De grootsteden ginds zijn wel veel Europeser. Daar verandert de mentaliteit in een stevig, té stevig tempo. Mijn situatie vergelijken met die van leeftijdsgenoten daar kan ik niet zo goed. Ik ben naar België gekomen als tiener en mijn vriendschappen toen hebben me helemaal gevormd, als Belg. In vergelijking met de jongeren daar doe ik wel veel meer. Ik kijk niet de ganse dag tv en heb wat geld om eens uit eten te gaan, voor meisjes in mijn land is dat ondenkbaar. Dankzij mijn verblijf hier kan ik ook gaan studeren, wat erg belangrijk voor me is.
Was het feit dat je illegaal in België vertoeft een groot struikelblok voor je inschrijving aan het hoger onderwijs?
Irena Eigenlijk was ik eerst van plan om hogeschool te doen, omdat ik vreesde dat een universitaire richting te moeilijk zou zijn. Op de hogeschool weigerden ze me echter in te schrijven. Ik had nochtans een Belgisch diploma van het vijfde en zesde middelbaar en een kopie van een identiteitskaart, die ik kreeg toen het politiek asiel bezig was. Toen ze mijn documenten niet aanvaardden, kon ik mijn oren niet geloven. Ik wou gewoon studeren, daar was toch niets verkeerd aan? De volgende dag ben ik met een benepen hartje naar de UA gegaan. Iemand van de Sociale Dienst heeft me gerust gesteld: mijn kopie volstond en ik mocht een formulier invullen, een foto laten trekken, net als elke andere student. Aangezien ik al drie jaar middelbaar had gedaan in België moest ik geen taaltest afleggen. Achteraf gezien ben ik wel blij dat ik een universitaire opleiding volg. We hebben veel vrijheid en de theoretische vakken liggen me wel. Ik word hier ook niet steeds gecontroleerd. Bij mijn weten volgt de universiteit mijn procedure niet op, dat vind ik eigenlijk verre van erg. (zucht)
Hoe schat je jullie toekomst in? Denk je dat de procedure nog lang zal aanslepen?
Irena (stilte) Geen idee. Sinds we hier wonen, hangt het woord “onzekerheid” voortdurend boven onze woonkamer. Dewael, onze lieve meneer Dewael, wil zelf de aanvragen bekijken, wat een onmogelijk karwei is. Vele dossiers zullen in de vergeetput belanden. Als je politieke procedure al drie jaar loopt, kom je vanzelf in aanmerking voor regularisatie volgens de nieuwe regeling. Bij ons heeft die asielprocedure slechts anderhalf jaar geduurd... Het nieuwe asielbeleid zegt totaal niets over vluchtelingen die hier al lange tijd wonen. Als ik bedenk dat er gezinnen zijn die al negen jaar wachten op een antwoord, ziet de toekomst er allesbehalve zeker uit. Mijn papa werd zelfs al eens teruggestuurd. Hij had iets ondertekend dat hij niet begreep – vermoedelijk een uitwijzingsbrief – maar is gelukkig terug in België geraakt. Mijn ouders leggen nu een map aan met brieven van kennissen, diploma's, hobby's, foto's, ... om aan te tonen dat we ingeburgerd zijn. Op een gesprek met de Dienst Vreemdelingenzaken hoeven we alleszins niet te rekenen.
Hoe gaat jullie gezin om met die onzekerheid?
Irena Vooral voor mijn ouders is de situatie erg moeilijk. Ze kunnen hier niet weg. Hun leven bestaat uit werken, TV kijken, slapen. Soms hebben ze ook wel eens nood om hun eigen taal te horen. Financieel gaat het ook niet al te best. Mijn ouders mogen niet werken. We krijgen al een jaar geen materiële steun meer van het OCMW. Deed ik vroeger een studentenjob, dan moest ik zelfs een deel van mijn loon aan het OCMW afstaan. Mijn studiebeurs krijg ik ook pas aan het einde van het schooljaar. We hebben zelfs geen ziekteverzekering. Een poosje geleden kregen we een brief met de koele mededeling “Jullie bestaan niet in het koninklijk register”. Inderdaad, wij bestáán niet.
Ondervind je, buiten de financiële ongemakken, nadelen als illegale studente aan onze universiteit?
Irena Ik kan niet deelnemen aan Erasmus, zelfs niet aan Erasmus Belgica. Het leek me interessant een half jaar les te volgen aan een Brusselse universiteit, daarvoor heb je echter een identiteitskaart nodig. Die voorwaarde staat ook op de UA-site vermeld, maar hier vormt dat geen enkel probleem. Ik ben de eerste illegale studente die op Erasmus wil, dus de verantwoordelijken van het project wisten niet goed hoe ze mijn verblijf moesten regelen. Verder kan ik ook niet als jobstudente voor de universiteit werken. Ik zou me zo graag engageren voor het Tutoratproject en bijles geven aan allochtone jongeren, maar helaas... Daarbij komt nog dat ik voor mijn thesis niet naar een ander land kan gaan. Ik droom nu al van een reis naar Latijns-Amerika. Wat me ook wel eens kopzorgen bezorgt, is de vraag wat ik met mijn diploma zal kunnen aanvangen. Zullen werkgevers me wel aannemen? Mijn andere herkomst heeft natuurlijk ook positieve kanten. Ik heb geleerd me snel aan te passen en gemakkelijk contacten te leggen. Eigenlijk denk ik niet zo veel na over het cultuurverschil. Soms vergeet ik zelfs dat ik hier niet geboren ben. Ik voel me Belg en word zeker niet anders behandeld dan anderen. Behalve voor dit interview natuurlijk...
Mahmoud verblijft sinds juli 2004 in België en werd drie maanden later gelegaliseerd. Als politiek vluchteling bracht hij eerst een tijdje door in een opvangcentrum van het Rode Kruis. Hij is helemaal alleen naar België gevlucht, zijn familie woont nog in Iran.
Je bent uit Iran gevlucht om politieke redenen. Kan je je politieke activiteiten even omschrijven?
Mahmoud Ik was als student actief in een beweging die pleitte voor een parlementair systeem naar Westers voorbeeld: democratie, politieke vrijheid, scheiding van staat en religie en emancipatie van de vrouw waren onze grootste stokpaardjes. Door mijn democratische standpunten bevond ik me in een gevaarlijke positie en ik ben uiteindelijk gevlucht. Om het statuut van politiek vluchteling te verkrijgen, moest ik aan het Brussels commissariaat mijn identiteitskaart tonen en documenten over mijn politieke activiteiten, zoals de artikels die ik had gepubliceerd. Wat betreft mijn procedure heb ik geluk gehad en ik beschikte ook over veel documenten. De procedure voor regularisatie is volgens mij nog willekeuriger dan die voor een asielaanvraag. Iedereen heeft zijn eigen, vaak vage criteria. Als asielzoeker word je niet geconfronteerd met een computer, enige willekeur is dan ook onvermijdelijk.
Zijn de acties die door asielzoekers de afgelopen weken werden georganiseerd volgens jou een efficiënte manier om een verblijfsvergunning te krijgen?
Mahmoud Een goede manier, dat weet ik niet. Die acties vestigen in elk geval wel de aandacht op de problematiek. Ik begrijp de motieven van asielzoekers die kerken bezetten, maar echt vruchtbaar acht ik die activiteiten niet. Het probleem van de regering is dat ze de economische crisis in het Westen wijt aan de immigratie. De inwijking van vluchtelingen versterkt die problematiek, maar vormt zeker niet de kernoorzaak. Het kapitalisme als systeem zorgt zelf voor het probleem.
Ben je nu nog actief met politiek bezig?
Mahmoud Om je politiek te engageren in België is een grondige kennis van de taal nodig. Buiten het taalprobleem heb ik bovendien weinig tijd. De ogenblikken dat ik wél tijd heb, besteed ik liever aan de politieke situatie in Iran. Ik wacht nog steeds op veranderingen, maar kan van hieruit de contacten die ik had niet heropbouwen. Het is vaak frustrerend te zien hoe in Iran een soort extreemrechts een hele massa achter zich probeert te trekken. Ik zit hier en kan niets ondernemen. De huidige president schuwt slogans niet die kernenergie ophemelen: dat geeft nu eenmaal prestige en macht aan Iran. Na mijn vertrek uit Iran is er nog minder ruimte voor politieke activiteiten, met als gevolg dat democratische hervormingsbewegingen weinig van zich laten horen. Mijn vader is ook een tegenstander van de islamitische regering, maar hij is een bekend auteur en hem kunnen ze niet veel maken.
Is er geen partij in België die min of meer dezelfde standpunten inneemt als jij?
Mahmoud (licht spottend) Geen enkele. Politiek hier is een andere zaak dan in Iran. Stel dat wij beiden een verschillende partij verkiezen, dan zou er geen fundamenteel moreel, menselijk verschil tussen ons zijn. Ik zou geen afkeer voor je voelen, omdat die politieke voorkeur niet veel zegt over jouw opvatting van het leven en je persoonlijkheid. In Iran is dat niet zo. Wie in Iran een aanhanger is van de huidige president of van de islamitische regering in het algemeen, is mijn vijand. Ik zal mijn afkeer niet meteen expliciet uiten, maar wachten op een confrontatie met het andere front. Zó belangrijk is politiek daar in het dagelijkse leven, vooral voor een intellectueel.
Je hebt in Iran vier jaar chemie gestudeerd. Waarom heb je nog een studie aangevat, om precies te zijn filosofie, terwijl een opleiding als PSW evidenter lijkt?
Mahmoud Als achttienjarige was ik met een heel ander perspectief begonnen aan mijn studies. Beetje bij beetje is mijn houding tegenover politiek veranderd en dat mede door de filosofie. In Iran al bladerde ik uren door filosofieboeken. Na een tijdje bleek filosofie zelfs interessanter te zijn dan politiek. Filosofie helpt ook om politieke kwesties beter te begrijpen en mensen te overtuigen van mijn meningen. In het begin hield ik me vooral bezig met filosofie om deze praktische redenen. Eenmaal ik de smaak echter te pakken had, deed ik het puur om de kennis.
Je verbleef nog niet lang in België toen je je eerste lessen aan de universiteit volgde. Hoe verliep jouw start op onze campus?
Mahmoud Hoewel ik met succes een taaltest had afgelegd in januari 2005, viel het me erg zwaar om de lessen te volgen. Als ik aan die vermoeidheid denk na de eerste colleges. Ook de omgang met medestudenten ging niet altijd even vlot. Studenten spreken vaak sneller dan professoren en hebben een eigen taaltje. Eén van de eerste dagen vroeg een student me hoe oud ik was. Ik verstond de vraag niet en hij moest ze meermaals herhalen. Na de derde keer antwoordde ik groenig: “Dank u, en met u?”
Wat zijn – afgezien van de taal – opmerkelijke verschillen tussen jou en je medestudenten?
Mahmoud Daarover denk ik dikwijls na. Volgens mij is er geen fundamenteel verschil. De Westerse cultuur is trouwens erg bekend in Iran, ik wist op voorhand al hoe de mensen hier leven. Vooral in de grootsteden is er veel sympathie voor de Westerse democratie. Het is natuurlijk niet gemakkelijk om zo snel al verschillen op te merken. Belgen communiceren wel via andere symbolen met elkaar. Een lieve blik drukken jullie bijvoorbeeld uit met andere gelaatstrekken. Voor de rest is de omgang met studenten aangenamer, maar naar mijn mening vaak oppervlakkig. De relatie tussen mensen heeft hier een kinderlijke vorm. Ik weet niet of het juist is, maar ik denk dat de formele kant van relaties veel sterker is dan in Iran. Er heerst hier een “kindcultuur” met een bepaald groetpatroon dat door velen onder jullie wordt aanvaard. Als in Iran iemand niet zo goed geluimd is, kan het best zijn dat hij je niet begroet. Verder zijn de docenten hier veel vriendelijker en heerst er meer orde, niet alleen in de cursussen maar ook in de manier waarop taken worden opgelegd en gemaakt tegen een vooropgestelde datum. Als je in Iran een werk niet op tijd klaar hebt, kan je altijd onderhandelen met je prof. Die informele relatie is heel belangrijk.
Als je met profs kan overleggen, zijn ze toch wel vrij vriendelijk, niet?
Mahmoud (lacht) Ze nemen je excuses natuurlijk niet altijd aan. Vriendelijk zijn behelst zoveel andere dingen. Maar ik houd wel van de striktheid hier en van België in het algemeen. Ja, eigenlijk wel.