De universiteit is niet meer wat ze geweest is. Vraag het maar aan notoir onderwijssocioloog Frank Furedi. In zijn laatste boek Waar zijn de intellectuelen? haalt hij ongemeen hard uit naar de jeugd van tegenwoordig en hun vermeende gebrek aan talent. En dat is allemaal de schuld van die dekselse docenten, dat spreekt voor zich. Ze leggen hun pupillen te veel in de watten. Wij gingen te rade bij onderwijssocioloog Paul Mahieu. In tegenstelling tot Furedi is hij één en al vertrouwen in de jeugd van tegenwoordig.
Paul Mahieu Wat zegt u: te veel in de watten? Was het maar waar.
Was het maar waar?
Mahieu Een prof die de eerste week van het academiejaar zegt: “Volgende week zit hier nog maar de helft van de studenten”, legt zijn studenten toch niet in de watten? En zulke dingen zie ik maar al te vaak gebeuren. De didactische en pedagogische kwaliteiten van kleuterscholen zijn vaak beter dan die van universiteiten.
Dat is een straffe uitspraak.
Mahieu Er wordt te weinig rekening gehouden met de noden, de behoeften en de competenties van jongeren. We moeten studenten meer bij de hand nemen, maar dan zonder ze in hun zelfontwikkeling te belemmeren. Academici, die worden serieus begeleid. Als zij iets willen publiceren in een gerenommeerd wetenschappelijk tijdschrift, dan krijgen ze vaak een uitleg van ettelijke pagina’s voorgeschoteld waarin van A tot Z uit de doeken wordt gedaan hoe ze een artikel moeten schrijven. Waarom zouden we dat bij studenten ook niet doen?
Productiehuis UA
De universiteit zou net een plaats moeten zijn waar je op je eigen benen leert te staan. Overbruggingsonderwijs, studiedrukmeting, ombudspersonen, studiebegeleiding en ga zo maar verder; is dat niet allemaal een beetje overdreven?
Mahieu Er moet vooral onderwijs gegeven worden op een manier die studenten het meest aanspreekt. Onderwijssociologen typeren de studenten van vandaag als lid van de Einstein-generatie. Dan gaat het vooral over de manier waarop ze met elkaar communiceren. Alles gaat een behoorlijk stuk sneller dan vroeger. De vraag is of het onderwijs daar niet op moet inspelen. Als dat studenten tot een fatsoenlijk academisch niveau brengt, waarom zouden we dat dan niet doen? Weet je trouwens dat België een ontzettend hoog percentage zittenblijvers heeft?
Dat verbaast ons niets.
Mahieu De faculteiten zitten met een slaagpercentage van vijftig procent in het eerste jaar. Ik kan me geen bedrijf voorstellen waar nauwelijks de helft van de productie gehaald wordt.
Pleit u dan voor invoering van het ingangsexamen om het aantal afhakers te beperken?
Mahieu Ingangsexamens zijn gevaarlijk. Zo zien we in de geneeskunde dat het aantal instromers wel erg sterk gedaald is de afgelopen jaren. Ik ben voor niet-bindende proeven waarmee studenten kritisch kunnen bekijken hoe hun beginsituatie is tegenover de competenties die van hen verwacht worden.
En de invoering van de semesterexamens, maken die het de student niet een stuk gemakkelijker?
Mahieu Om de zoveel maanden een examen, dat heeft zijn voor- en nadelen. Je zit met die beperkte periode waarop je een stuk leerstof tot een goed einde moet brengen. Dat brengt met zich mee dat je niet meer trajectmatig kan werken. Het helpt studenten daarentegen wel om op een gestructureerde manier een universitaire loopbaan uit te bouwen.
Door de invoering van de BaMa-structuur rest er nog maar één verdiepend jaar: de master.
Mahieu Op termijn evolueren we toch naar vijfjarige structuur met twee verdiepingsjaren, maak je daar maar geen zorgen over.
Onze portemonnee zal het graag horen.
Mahieu Het is nu al bijna de gewoonte dat studenten nog een specialisatiejaar doen met hun licentiediploma reeds op zak; een extra masterjaar lijkt me dus niet zo slecht.
Vindt u de KaLi-structuur beter?
Mahieu Op basis van welk criterium moet ik oordelen? Ik denk dat we moeten afwachten tot we de eindproducten afgeleverd krijgen.
Meneer Mahieu…
Mahieu Elke vernieuwing is verwarrend. En elke vernieuwing schrikt af. Wie ben ik om te zeggen dat het vroeger beter was? Ik zou zeggen: deze hervorming was een stimulans om de structuur van de instelling te herzien. Het kan nooit kwaad om de grove borstel te halen door datgene wat we al jaren als inhoudelijk evident beschouwen.
Er staan nog meer – schijnbaar onrustwekkende – hervormingen voor het hoger onderwijs in de steigers. Zo is er de outputfinanciering: universiteiten zouden enkel nog geld krijgen voor geslaagde studenten.
Mahieu Dat vind ik nu straf: een student die zich zorgen baart omdat het bevorderen van de slaagkansen nefast zou zijn voor het onderwijs.
Als men plots iedereen laat slagen om te vermijden dat de geldkraan zou worden dichtgedraaid, dan is dat toch geen goede evolutie?
Mahieu Daar moet je niet bang voor zijn, hoor. Instellingen worden in die mate aan controle onderworpen, dat het wel erg moeilijk wordt een loopje te nemen met de academische standaard. Heel dat outputfinancieringsgedoe lijkt me een tweesnijdend zwaard. Een ander effect zou een selectie aan de poort kunnen zijn: enkel de knapste koppen die kunnen beginnen aan de universiteit, om te voorkomen dat er te weinig mensen slagen in het hoger onderwijs. Weet je, ik kan enkel maar hopen dat een dergelijke hervorming de grote uitval van studenten in het eerste jaar kan voorkomen.
Regen in Harvard
Internationaal telt Antwerpen blijkbaar niet echt mee. Onlangs werden er weer cijfers gepubliceerd en Leuven hoorde bij de honderd beste universiteiten ter wereld. Antwerpen werd niet eens vermeld.
Mahieu Die lijstjes worden vooral gemaakt op basis van onderzoeksprestaties. Het niveau van onderwijs heeft meestal niet veel in de pap te brokken. We hebben onlangs een onderzoek gedaan naar de wenselijkheid van klassementen in het secundair onderwijs, en daar blijkt absoluut geen draagvlak voor te zijn.
En toch, in de Verenigde Staten kiezen veel studenten hun universiteit op basis van de bijhorende reputatie.
Mahieu Daar studeer je dan ook om je diploma te kunnen verzilveren. De kwaliteitsverschillen zijn er trouwens veel groter dan bij ons. In dit kleine landje zitten alle instellingen elkaar op de hielen; we werken hier veel meer samen. Bovendien, je kan kiezen op basis van reputatie, maar ik weet niet of dat dat zo’n goed idee is. Een school die lager in aanzien staat, kan soms veel grotere slaagkansen bieden.
Maar als het regent in pakweg Harvard, dan druppelt het in Antwerpen. Akkoord?
Mahieu Internationale trends kan je niet tegenhouden. Op dat vlak speelt natuurlijk voor een stuk ook de lokale verantwoordelijkheid mee. We zien bijvoorbeeld dat er in Nederland steeds meer in het Engels – of wat daar voor moet doorgaan – wordt onderwezen. Maar goed, in Vlaanderen verliep de vernederlandsing van het hoger onderwijs heel moeilijk, dus het zal hier wel zo’n vaart niet lopen.
Is al dat gedoe rond internationalisering wel een meerwaarde voor het onderwijs?
Mahieu Er is in heel de samenleving sprake van internationalisering. Kijk maar naar de haven: een Duits bedrijf communiceert in het Engels met een Chinese handelspartner, bij wijze van spreken. Je kan dat spijtig vinden, maar het heeft geen zin je te verzetten tegen deze evolutie.
Dat betekent eigenlijk dat de universiteit meer en meer ten dienste van de markt komt te staan?
Mahieu Er is een groeiend besef dat academische instellingen en bedrijven wederzijdse belangen hebben. Hogescholen en universiteiten moeten proberen aansluiting te vinden bij de arbeidsmarkt en an sich is dat geen slechte zaak. Ik vrees echter wel voor het onderzoeksaspect: onderzoek wordt meer en meer gefinancierd door de belanghebbende partijen, wat gevaarlijk is voor de onafhankelijkheid van de instelling. Daar schuilt de verantwoordelijkheid van de universiteit om eigen middelen te voorzien voor onderzoek.
Trampoline-allochtonen
Moet een universiteit haar pupillen niet in de eerste plaats opleiden tot onafhankelijk denkende, kritische wezens?
Mahieu Het bedrijfsleven evolueert daarin mee. Zij beseffen dat ze meer baat hebben bij breed opgeleide, sociaal-vaardige instromers dan bij hypergespecialiseerde studiebollen die thuis zijn in materie die morgen toch weer achterhaald is.
Het bedrijfsleven is toch moeilijk te verzoenen met de maatschappelijke functie van de universiteit?
Mahieu Het is de taak van een universiteit om daarin een evenwicht te vinden. Om je even een voorbeeld te geven: als we meer allochtone studenten gaan aantrekken, dan gaat het aanzien van de universiteit sowieso verminderen. De slaagkans van die mensen is amper tien procent. Ik moet daar toch geen tekening bij maken?
Euh…
Mahieu Nogmaals, zowel het wetenschappelijke als het maatschappelijke aspect moeten aan bod komen. Om nog een treffend voorbeeld te geven: momenteel wordt er veel onderzoek verricht naar het Nederlands als tweede taal. Het zou fantastisch zijn mocht je met de resultaten van die studie in Borgerhout aan de slag kunnen gaan. Daarmee kan een universiteit toch aan haar maatschappelijke taak tegemoet komen?
We moeten meer moeite doen voor onze anderstalige studenten?
Mahieu We steken zoveel energie in het begeleiden van Erasmus-studenten. Moeten we onze eigen anderstaligen dan niet bij het handje nemen? Om het cru te zeggen: ik denk dat dat zelfs een belangrijkere plicht is dan de luxekindjes uit Spanje te begeleiden.
Dat spreekt.
Mahieu Kijk, er is een nieuwe studentenpopulatie in de maak. Wij weten nu al welke studenten binnen tien jaar een universitaire studie zullen aanvatten. Ongeveer de helft van de leerlingen in het basisonderwijs spreekt geen Nederlands thuis. Als we die mensen de kans willen geven om tot de elite van de samenleving te behoren, dan moeten wij ze naar behoren begeleiden.
U wil een betere doorstroom van allochtone jongeren naar het hoger onderwijs. Dat is heel mooi, maar hoe ziet u zoiets concreet?
Mahieu Een cruciaal punt is de studiekeuze. Met het trampolineproject zullen Antwerpse studenten die een verkeerde studiekeuze hebben gemaakt, zich in datzelfde jaar nog kunnen heroriënteren naar een andere richting. En ook taalbeleid is een belangrijk punt, zoals ik net heb gezegd: daar moet dringend werk van gemaakt worden. En dan gaat het er niet enkel om anderstaligen te perfectioneren in het Nederlands, ook het academische taalgebruik van veel collega’s mag voor mijn part wel eens bijgespijkerd worden. Zij gebruiken hun vakjargon vaak op een manier die studenten ogenblikkelijk doet afhaken.
Werkt heel die vernieuwingsbeweging geen verlaging van de academische standaard in de hand?
Mahieu Dat heb ik niet gezegd. We moeten wetenschappelijke standaarden aanhouden die universeel zijn en gelden aan alle universiteiten. Als je jezelf echter ernstig neemt als onderwijssysteem, dan moet je natuurlijk ook alle kansen geven aan je studenten. Je moet trachten er het beste uit te halen en dat kan door remediërend tussen te komen.
Als je daarmee begint aan de universiteit, ben je toch veel te laat? Begin je daar niet beter mee bij een zesjarige?
Mahieu Zes? Je bedoelt tweeëneenhalf zeker! Ik kan bewijzen dat het al dan niet participeren aan het kleuteronderwijs je kansen aan de universiteit in hoge mate bepaalt. Veel allochtone kinderen blijven lang thuis en dat vertaalt zich nadien in het hoger onderwijs. Maar dat betekent toch niet dat universiteiten en hogescholen in een later stadium van alle verantwoordelijkheid ontslagen zijn? De studiekeuze in het middelbaar onderwijs is ook ontzettend belangrijk. Een ASO-opleiding gaat je een betere aanloop geven voor een academische carrière dan TSO- of BSO-richtingen. Als we een hoger onderwijsniveau willen bewerkstellingen, moeten we trachten zo veel mogelijk jongeren in het ASO te krijgen.
Dé student bestaat niet!
Is een leraar in dat geval niet meer een opvoeder dan een begeleider?
Mahieu Een docent moet zich maar naar beide rollen schikken. Hij moet in de eerste plaats zijn vak beheersen, dat spreekt voor zich, maar momenteel is dat het enige criterium waarop hij benoemd wordt. Of hij ook les kan geven, dat is de dag van vandaag absoluut niet aan de orde. Het Expertise Centrum voor Hoger Onderwijs (ECHO) tracht daar verandering in te brengen.
Het is niet omdat je een geniale onderzoeker bent, dat je ook les kan geven en omgekeerd.
Mahieu Voilà. Ik zal een voorbeeld geven: de wetenschappelijke richtingen aan het voormalige RUCA scoorden bijzonder hoog op internationaal niveau dankzij hun uitstekende onderzoek. Die appreciatie is echter louter gebaseerd op een aantal publicaties van erg intelligente mensen. Die instelling had dus vooral baat bij het aantrekken van uitzonderlijk begaafde studenten.
En mindere studenten kregen er geen kans?
Mahieu Het ging hier weer om die hypergespecialiseerde studiebollen. Heeft de maatschappij daar nood aan, kan je je afvragen? Uiteraard, maar anderen moeten ook een kans krijgen. Het secundair onderwijs smeekt op blote knieën om leerkrachten Fysica, Scheikunde en Wiskunde. Waarom kunnen we die als universiteit niet afleveren? Het hoeven niet allemaal toponderzoekers te zijn. Dat is trouwens in ons eigen belang: als je capabele leerkrachten Wetenschappen hebt in het secundair onderwijs, dan kan dat de instroom van studenten in het universitair onderwijs enkel ten goede komen.
Sceptici zullen zeggen dat dat ten koste gaat van het niveau van het onderwijs.
Mahieu Dat zou ik niet durven beweren. De jonge mensen die ik om me heen zie dezer dagen, zijn stuk voor stuk intellectuelen.
Mooi zo. Veel van uw collega’s denken daar echter niet zo over. Ze verwijten de jeugd niet kritisch genoeg te zijn.
Mahieu Deze generatie is wél kritisch, maar op een andere manier dan de jongeren in mei '68. Ik geloof nogal sterk in deze generatie. Er is opnieuw engagement: de jeugdbewegingen bloeien als nooit te voren. Maar ach, uiteindelijk bestaat dé student toch niet.
Excuseer?
Mahieu Jullie zijn niet meer dan een afspiegeling van de samenleving. Als je een poll doet naar kiesintenties van die zogenaamde student, dan zie je dat de uitslag niet fundamenteel verschilt met die van de stad Antwerpen. Nee mijn beste, er is niet zoiets als dé student. En dat is maar goed ook.