Biologen lijken vaak maar een beetje te lopen, tussen dieren en de potjes waarin die dieren en hun onderdelen even later verdwijnen. Een tv-ploeg van Canvas en woordkunstenaar Ramsey Nasr liepen graag mee. Met 35 biologiestudenten van de UA trokken ze in juli naar Tanzania. “Helemaal vrijblijvend is dat turen in de natuur niet”, benadrukt student en insectenliefhebber Peter Van den Ende. “Biologisch onderzoek kan ingezet worden voor ontwikkelingshulp.” De vijfdelige documentaire ‘Wild card: Tanzania’ verschijnt vanaf 20 november op Canvas. dwars geeft een voorsmaakje.
Hanne van Bavel, Evelien De Groot en Peter Van den Ende zitten in de derde bachelor Biologie en konden kiezen uit een laboratoriumstage, een mariene stage in Noord-Frankrijk, een stage in de Alpen en een tropische expeditie in Tanzania. Onder leiding van professor Herwig Leirs verkenden ze afgelopen zomer met 28 Tanzaniaanse studenten de fauna en flora van de savanne, de mangrove, het bergwoud en de kust. Daar voerden ze enkele veldstudies uit. “Wij hebben bijvoorbeeld het gedrag geobserveerd van apen die rond de campus leven”, licht Evelien toe. “Met hoeveel zijn ze? Wie leeft aan de rand van de groep: de oudere apen of de jonge? En wie mag het eerst met het eten gaan lopen? Zijn ze individualisten of meer op de groep gericht?”
Door zo’n microproject uit te voeren, leren de studenten zorgvuldig rapporteren en merken ze dat hun theoretische plannen vaak niet zo gemakkelijk uit te voeren zijn: “Je moet flexibel en creatief zijn, want de natuur luistert niet. Zochten we apen, dan moesten we bijvoorbeeld eerst de honden wegjagen. Mensen zien ons dan rondlopen als rare kwieten. Het eigenlijke werk begint echter pas vooral na het veldwerk, als we op onze computer de gegevens verwerken.”
Astronaut op insectenjacht
Welke scène willen de studenten absoluut op tv zien? “Het moment waarop de Tanzaniaanse studenten volksliederen zingen. De blik van de bewoners wanneer we binnenwandelen in hun dorp, verzonken in de modder. En de insecten, natuurlijk.” De andere studenten lachen eens, maar Peter geeft niet op: “Als je naar de jungle gaat, weet je op voorhand dat je leeuwen en opengereten giraffen zal zien. Ik ga net op zoek naar het onverwachte: insecten, met hun excentrieke vormen. Dan waan ik me een astronaut op een andere planeet.”
De samenwerking met de Tanzaniaanse studenten was eveneens leerrijk, omwille van hun andere culturele achtergrond. “Die studenten hebben een polé-polémentaliteit en willen het allemaal rustiger aanpakken”, vertelt Peter. Docent Herwig Leirs merkt ook op dat de Tanzaniaanse studenten het niet gewend zijn om de uitleg van specialisten openlijk in vraag te stellen, terwijl de Belgische professoren die kritische houding juist stimuleren. Bovendien hebben die studenten een andere opleiding gevolgd, Wildlife Management, waardoor ze de natuur bekijken vanuit een meer pragmatische invalshoek. Ze vragen zich af hoe ze een natuurpark moeten beheren en hoe ze toeristen kunnen lokken.
Te grabbel op tv
De tv-ploeg heeft volgens Herwig Leirs het normale verloop van de stage niet belemmerd. “Vooraf hadden we hen uitgebreid geïnformeerd over de stage. Het gezelschap van een camera wende vlug.” Eerst wilden sommige studenten liever niet dat de intense ervaring van hun eerste bezoek aan Afrika te grabbel zou worden gegooid voor het grote publiek. "Maar uiteindelijk besef je dat de camera’s onze stage veel indringender kunnen vastleggen dan onze eigen fototoestellen", aldus Hanne.
En die documentaire zal de UA en haar opleiding Biologie wel flink wat publiciteit opleveren. "We hebben een heel goed visitatierapport gekregen en onze opleiding trekt ook veel studenten", stelt Herwig Leirs. "We hebben de beste opleiding in Vlaanderen. De opmerking die de visitatiecommissie wel maakte, is dat we onze troeven onvoldoende kenbaar wisten te maken. Daar komt nu verandering in."
Ramsey Nasr over 'Wild Card'
Meneer Nasr, u was stadsdichter van Antwerpen. De combinatie van poëzie en biologie ligt niet voor de hand. Waarom kreeg u een ‘wild card’ om op expeditie te gaan?
Ramsey Nasr Het is eerder de combinatie dagboek en biologie. Ik ben vorig jaar met de UA meegeweest naar Spitsbergen. De dagboekfragmenten die ik daar maakte zijn later gebruikt voor een voorstelling in de Bourla. In deze expeditie loopt mijn dagboek als een rode draad door de documentaire. Ze hebben me niet enkel gevraagd voor de expedities omdat ik de gewoonte heb een dagboek bij te houden, maar ook omdat ik een passie heb voor biologie. Vroeger wou ik alles worden, ook bioloog. Ik ben dan ook enorm dankbaar dat ik, als geïnteresseerde leek, meekon.
Verschilt de manier waarop een kunstenaar de expeditie beleeft erg van hoe studenten Biologie naar de natuur kijken?
Nasr Ja, die vergelijking van percepties is de inzet van elke aflevering. Tussen mens en dier zijn er verschillen en overeenkomsten, maar ook tussen biologen en kunstenaars, of zeg maar de ‘normale’ mensen. Hoe biologen kijken naar de onderdelen van een rat, als die gevangen is en in potjes en buisjes verdwijnt. En wanneer ze daarna koelbloedig zeggen dat ze ook ratten hebben gehad als huisdier: dat is iets heel raars. Eén van de studenten is helemaal gek van insecten; hij beschrijft een kakkerlak alsof het over een geliefde gaat, met zijn “prachtige thorax” en die “schitterende voelsprieten”.
Als een kunstenaar?
Nasr Inderdaad, alles is mooi voor de bioloog. Soms vraag je je af wat biologen nu precies doen: ze nemen de temperatuur op van libellen of staan onder een boom te kijken of er vleermuizen zijn, tot hun zaklamp leeg is. Weten dat mannelijke libellen een hogere lichaamstemperatuur hebben dan de vrouwtjes heeft misschien geen nut. Maar er is een verschil tussen nut en zin. Zowel biologen als kunstenaars willen de wetten van het leven ontrafelen en daardoor zin geven aan banale dingen, die je soms zelfs tot wanhoop drijven. De nieuwsgierigheid van de kunstenaar en de bioloog verleren vele mensen. Biologen en kunstenaars lopen rond als kleine kinderen; ik vergelijk ze dan ook met onnozelaars.
Er verschijnen wel heel veel reisprogramma’s en documentaires de laatste tijd. Wat maakt deze documentaire anders?
Nasr Hij zal zeker verschillen van de andere reisprogramma’s, want het is het helemaal niet. Wat zijn de verwachtingen van die studenten? Wat is hun opdracht in de eenentwintigste eeuw? Hoe moeten we met de natuur omgaan? Dat zijn wezenlijke vragen, en entertainment is dan niet het doel. Het is dus absoluut geen ‘Het leven zoals het is’. Wat er gebeurt in de tenten van de studenten is gewoon niet interessant. Tegenwoordig lijken wetenschappelijke programma’s vaak op een zoet kinderverhaal, alsof het een grote gezellige dierenwereld is waarin we elkaar kunnen knuffelen.
Zou u nog bioloog willen worden, als dat kon?
Nasr Het is zwaarder dan je denkt. Je moet de natuur bestuderen, maar die valt niet te controleren. De stage in Tanzania is mijn manier van studeren en een grote inspiratiebron. Het systeem begrijpen is misschien wel de enige drijfveer die ik als kunstenaar heb.