In het najaar van 2012 maakte Joke Schauvliege, Vlaams minister van Cultuur, de subsidieadviezen openbaar. Een aantal maanden later maakte ook de stad Antwerpen bekend dat zij in haar besparingsoefening in de cultuursubsidies zou gaan snijden. Dit veroorzaakte grote commotie in de cultuursector. Kunstinstellingen kregen zonder meer allemaal tegelijk te horen dat hun subsidies geschrapt zouden worden. Een golf van paniek in het cultuurlandschap volgde. We zijn ondertussen een jaar verder en de storm lijkt te zijn gaan liggen. Wat is de stand van zaken omtrent de subsidiëring, wie krijgt hoeveel en hoe tevreden is de cultuursector met de huidige situatie? dwars ging op onderzoek uit.
de puntjes op de i zetten
De subsidiëring van kunstinstellingen in Vlaanderen ligt niet voor de hand. Zo halen ze uit verschillende bronnen hun geld, waarvan de grootste de Vlaamse gemeenschap is. Ook de stad Antwerpen heeft haar eigen middelen en cultuurbeleid. Sommige instellingen krijgen een vaste toelage van de stad, de zogenaamde structurele subsidies, anderen krijgen projectsubsidies voor individuele projecten. Het kan dus goed zijn dat sommige instellingen zowel van Vlaanderen als van de stad Antwerpen subsidies krijgen.
het kaf van het koren scheiden?
Door een gebrek aan transparantie bij de preadviezen van de Vlaamse overheid werd onrust gezaaid bij onder andere Zuiderpershuis, Musical van Vlaanderen en Internationaal Filmfestival Gent, toen zij te horen kregen dat in hun subsidie gesnoeid zou worden. De communicatie verliep onduidelijk: preadviezen werden geïnterpreteerd als definitieve besluiten, terwijl het om een voorlopige stand van zaken ging. Ook rond de uitkering van de stedelijke middelen was er heel wat verwarring. De stad kondigde aan dat een aantal cultuurhuizen hun subsidies gingen kwijtspelen en waarschuwde de sector voor forse besparingen. Er zou door de stad Antwerpen uiteindelijk 15 procent bespaard worden op uitgaven in de cultuursector. Er werd druk gespeculeerd dat dat een tastbaar gevolg zou zijn van de heersende crisis. Is het besparen op cultuur immers niet de logische eerste stap ten tijde van economische problemen?
het reilen en zeilen van de cultuursector
De opluchting was echter groot toen veel instanties te horen kregen dat ze alsnog hun subsidies zouden ontvangen en dat sommige Antwerpse instellingen zelfs wat meer Vlaamse middelen zouden krijgen. Ook instellingen die afhankelijk waren van stedelijke middelen kregen uiteindelijk toch wat steun.
Toch blijven de cultuursubsidies een heikele kwestie. Zijn de Antwerpse cultuurinstellingen tevreden met wat ze (niet) krijgen? We spraken enkele Antwerpse cultuurhuizen. Filmhuis Klappei laat ons weten dat de commotie rond de subsidieadviezen best spannend was, maar dat de situatie voor hen voorlopig onveranderd is gebleven. Zij krijgen een erg klein bedrag van zowel de stad Antwerpen, het district alsook de provincie, maar de uitdaging om rond te komen blijft en over elke euro moet goed nagedacht worden.
Ook het koor De Chorale heeft tot nog toe geen nadelen ondervonden van de besparingen in de cultuursector, maar ze trachten dan ook een gedeelte van hun projecten te financieren via privé sponsoring. Ze zijn er zich ook van bewust dat (semi-)professionelen meer in aanmerking komen voor steun en daar hebben ze als amateurvereniging alle begrip voor.
Zomer van Antwerpen wordt door Stad Antwerpen beschouwd als een van de culturele basisinfrastructuren. Dat wil zeggen dat ze daardoor minder geraakt zijn door de besparingen dan andere kunstinstellingen en dat ze netto ongeveer hetzelfde behouden als vorige jaren. Daarnaast is het voor Zomer van Antwerpen belangrijk om structureel te kunnen werken met een vaste meerjarenbegroting; die zekerheid rond meerjarensubsidiëring is dan ook cruciaal. Ook voor muziekcentrum AMUZ ziet de situatie er ongeveer hetzelfde uit als voorgaande jaren.
Het Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen (M HKA) vindt het deugdelijk dat de stad een echt cultuurbeleid wil ontwikkelen. Zij ijveren ook voor een intens en actief samenwerken met de stad waarbij beide partijen zich voor concrete projecten engageren. Dat zou voor hen het ideale kader zijn. Verder willen zij als instelling van de Vlaamse gemeenschap en omwille van hun nauwe financiële steun, hun tevredenheid uiten over het behoud van hun – weliswaar beperkte – structurele steun.
Echt Antwaarps Teater weet hun waardering voor het beleid en de subsidies te tonen. Ze hebben lang niets gekregen en ook nooit iets gevraagd, maar krijgen sinds het beleid van Patrick Heylen, schepen van cultuur van de stad Antwerpen, wel waardering. De kleine steun die ze nu krijgen, is voor een aantal jaar bestendigd. Dat ervaren zij als een erkenning van hun verdiensten voor de stad omdat ze ook toeschouwers van buiten Antwerpen halen die hun bezoek aan Echt Antwaarps Teater combineren met een stadsbezoek.
't Vlaams Stripcentrum is opgelucht dat ze de jaarlijkse toelage, die 100 euro meer telt, voor nog eens 4 jaar mogen ontvangen en daarmee ook hun activiteiten na 34 jaar niet noodgedwongen moeten opgeven. Maar wat is 100 euro op jaarbasis?
de keerzijde van de medaille
Tutti Fratelli, een sociaal-artistieke werkplaats in Antwerpen, gaf aan dat de panieksfeer die door de onduidelijke start is ontstaan nog altijd heerst. “Er is onrust gezaaid en dat voel je. De sfeer is minder hartelijk. Het leek bij de bekendmaking van de cultuursubsidies alsof er zeer veel organisaties zouden sneuvelen en men er met de botte bijl door zou gaan. Uiteindelijk bleek dat nog mee te vallen, maar het blijft natuurlijk heel moeilijk voor organisaties die minder krijgen.” Zelf zijn ze bij de winnaars: aanvankelijk kreeg Tutti Fratelli 7.000 euro structurele subsidie van het Departement Cultuur en 12.000 euro van Samenleven. Momenteel is dat veranderd naar 20.000 euro structurele subsidie van Cultuur en 6.000 euro van Samenleven. Dit komt neer op een stijging van 5.000 euro. Daarnaast hebben ze het afgelopen jaar nog een eenmalige investeringssubsidie mogen ontvangen. “Wij hebben het geluk dat wij de afgelopen jaren in een groeifase zaten. We konden het perfect verantwoorden om meer subsidies te vragen en werden daarop ook gedeeltelijk gehonoreerd. We kregen al weinig, we vroegen met reden meer, heel veel inleveren was dus niet mogelijk.”
De steun van Provincie Antwerpen echter werd sinds 2013 meer dan gehalveerd en vanaf 2014 krijgen ze mogelijk niets meer. De verhoging van de stad verzacht die pijn, maar globaal genomen, moeten ze het met minder stellen. Sinds 2013 zijn ze gestart met een zoektocht naar eigen middelen: een systeem van weldoeners. Dat is niet makkelijk en vraagt veel tijd; tijd die ze liever zouden steken in het maken van producties en het begeleiden van hun mensen.
Tutti Fratelli is niet alleen in hun zoektocht naar sponsoring. Het Zuiderpershuis is ter beschikking gesteld voor diverse doeleinden waaronder Café Corsari. Hun kantoren worden benut door veel (socio-)culturele organisaties en de zaal wordt privaat en particulier verhuurd. Sinds 2012 krijgen ze geen Vlaamse subsidies meer, waardoor de culturele invulling van het Wereldculturencentrum is stopgezet. Nu moeten ze vooral receptief te werk gaan. Toch blijven zij hopen op financiële ondersteuning waarvoor zij nu volop een dossier aan het voorbereiden zijn. In het verleden heeft echter noch Zuiderpershuis, noch Wereldculturencentrum cultuursubsidies aangevraagd bij de Stad Antwerpen.
Ook Monty Kultuurfaktorij moet het momenteel zonder structurele subsidies stellen. Wel kunnen ze nog projectsubsidies aanvragen, wat ze dan ook gedaan hebben. 100 procent van de aanvraag, maar dat dekt weliswaar alleen 70 procent van de kosten. Dit zorgt voor een nieuwe situatie: “Zowel wij als de administratie moeten de kans krijgen om de reglementering te laten ‘leven’.” De besparing wordt grotendeels gecompenseerd door strengere prijsafspraken en het creatief omspringen met promotie; een tandje bijsteken dus.
Fameus, de broedplaats voor amateurskunsten, wist ons te vertellen dat het er vorig jaar heftig aan toe ging vanwege emotionele discussies waarbij men vergat rationeel naar de feiten te kijken. Dit had volgens hen ook te maken met de rol die de pers en de media toen speelden. Vandaag lijkt de rust in ieder geval wat teruggekeerd. Ook bij Fameus zelf lijkt de storm te zijn gaan liggen, ondanks hun verlies van 10.000 euro aan subsidies. “Dat zijn geen onoverkomelijkheden en kunnen we opvangen in onze begroting en werking.” Door creatiever en bewuster om te springen met het budget trachten zij die besparing op een andere manier terug te verdienen: door extra projectmiddelen, sponsoring en eigen inkomsten via zaalverhuur en tickets. Het blijft echter een bittere pil om te slikken. “Ik vind het ook wel jammer dat een meer rechts bestuur, zoals nu in Antwerpen, volgens mij te snel besparingen doorvoert in de socioculturele sector. Er heerst te veel de indruk dat onze sector de subsidies voor eigen organisatie of voor eigen welzijn gebruikt. Die subsidies zorgen niet alleen voor tewerkstelling, maar ook voor boeiende, schone en ontroerende producten die mensen samenbrengen en emotioneel raken.” Anderzijds begrijpt Fameus ook dat elke stad, gemeente en overheid gedwongen is om besparingen door te voeren in tijden van crisis. Dit dwingt de sector om na te denken over de inzet van middelen en de subsidies niet als een zekerheid te beschouwen, alsook tot het nadenken over de rol van kunstinstellingen in de samenleving, namelijk mooie cultuurproducten maken die die samenleving beter maken.
nadat de storm gaan liggen is
Men kan dus zeggen dat het grootste probleem voor de kunstinstellingen de onduidelijkheid was waarmee de verdeling van de cultuursubsidies van start is gegaan. De cultuursector meent voor een groot deel dat men een gegeven paard niet in de mond mag kijken en dat er dus bijgevolg geroeid moet worden met de riemen die men ter beschikking heeft of die men ergens anders gaat zoeken. De grootste paniek lijkt dus te zijn gaan liggen, toch heerst er een algemeen sfeertje dat zegt: “meer mag!”
Wens je meer te lezen over het bewogen jaar van de cultuursector, dan verwijzen we je graag door naar de dwars-pagina, waar we twee prominente figuren uit het landschap hebben geïnterviewd: mr. Luk Van den Bosch, directeur van het Toneelhuis en mevr. Barbara Wyckmans, directrice van HET PALEIS.
Lees verder: het cultuurlandschap volgens het Toneelhuis en HET PALEIS