Bij het ter perse gaan van deze dwars zijn de drie kandidaat-rectoren nog verwikkeld in een spannende verkiezingsstrijd met een onvoorspelbare uitslag. Wél al lang duidelijk is dat er een einde komt aan het tijdperk-Van Loon. In principe had de huidige rector zich nog kandidaat kunnen stellen voor een nieuw mandaat, maar dat blijkt voor hem geen optie: “Zowel voor de universiteit als voor mezelf is het beter dat ik nu iets anders ga doen.” In oktober van volgend academiejaar – van zodra de nieuwbakken rector voldoende is warmgelopen – is Francis Van Loon definitief rector-af. Dit leek ons een uitgelezen moment om een balans op te maken van de acht jaar waarin Van Loon aan het roer heeft gestaan van onze instelling.
Francis Van Loon Als ik terugkijk op de voorbije zeven en een half jaar als rector, heb ik weinig reden om ontevreden te zijn. Onze universiteit heeft sinds 2000 een hele weg afgelegd: denk maar aan het welslagen van de fusie, het doorvoeren van de BaMa-hervormingen, de stijging van de onderzoeksomzet, de toegenomen externe financiering, de hogere inschrijvingscijfers… Dat neemt natuurlijk niet weg dat er nog pijnpunten zijn, maar dat is nu eenmaal onvermijdelijk.
Aan welke pijnpunten denkt u dan?
Van Loon Uit visitaties blijkt dat we vrij goed scoren op het gebied van onderwijs. Een aantal opleidingen, zoals biologie, politieke wetenschappen en milieuwetenschappen doen het zelfs excellent. Maar mochten alle faculteiten écht hun best doen, dan zouden we overal zulke uitmuntende scores kunnen halen. Daar is dus nog werk aan de winkel. Ook de verhouding tussen het vaste en het tijdelijke kader kan beter: er zijn de afgelopen jaren steeds meer tijdelijke onderzoekers werkzaam aan de universiteit, terwijl de vaste staf die deze onderzoekers moet begeleiden niet is toegenomen. De werkdruk voor vast aangestelde professoren wordt zo wel erg groot. Een ander pijnpunt is de instroom en doorstroom van studenten, die niet altijd even vlekkeloos verloopt. Ik denk dat men op alle terreinen moet bijschaven. Maar het is niet aan mij om aan mijn opvolger voor te schrijven wat hem te doen staat. Laat ons echter hopen dat na alle drastische veranderingen, zoals de fusie en de BaMa-hervormingen, er eindelijk rust komt op het terrein, zodat we ons op een normale manier kunnen bezighouden met onze academische opdracht.
Wat bedoelt u precies met ‘onze academische opdracht’? Waarvoor staat een universiteit volgens u?
Van Loon Dat lijkt mij eenvoudig: een universiteit is onderwijs, onderzoek en dienstverlening. Budgettair gezien weegt onderzoek het meeste door: driekwart van het geld gaat daar naartoe. Maar onderwijs blijft natuurlijk cruciaal, al was het maar om onderzoek te waarborgen: professoren en assistenten moeten een onderzoeksmentaliteit overdragen aan studenten. Behalve die twee basistaken, biedt een universiteit ook zowel wetenschappelijke als maatschappelijke dienstverlening aan de samenleving.
Moet een universiteit volgens u in eerste instantie arbeidscompetenties bijbrengen, of is er ook plaats voor een ruimer, niet direct meetbaar aspect, noem het maar Bildung?
Van Loon Je moet uiteraard op ‘iets’ in de samenleving worden voorbereid, maar algemenere Bildung mag daarbij niet ontbreken. Al zijn er natuurlijk verschillen van richting tot richting: Geneeskunde is bijvoorbeeld veel meer op toepassing gericht dan pakweg Taalkunde. Het is ook vanuit het idee dat iedere opleiding algemene vorming in zich moet hebben, dat we beslist hebben om het vak Levensbeschouwing in te voeren, al was dat tegen de zin van sommige faculteiten.
Haat-liefdeverhouding met de pers
Het valt ons op dat de UA aanzienlijk minder in de pers vermeld wordt dan de KULeuven of de UGent.
Van Loon Vinden jullie dat? Volgens mij zijn we toch ruim aan bod gekomen de afgelopen drie jaar. Misschien zelfs bijna elke dag.
De rectorverkiezingen in Gent of Leuven krijgen uitgebreid aandacht in de pers, in tegenstelling tot die bij ons.
Van Loon Tja, dat zal interessanter zijn voor de pers zeker? Leuven en Gent zijn drie keer groter dan Antwerpen, de rectorverkiezingen hebben bij hen dan ook veel meer impact.
Nog een voorbeeld: onlangs haalde de UGent het nieuws met de invoering van een plagiaatserver…
Van Loon (verontwaardigd) Maar een dergelijk systeem hebben wij al twintig jaar!
Precies, en dat is tekenend: zij halen de pers, wij niet.
Van Loon Bwah, die pers, hé… Eerlijk gezegd, daar houd ik me niet meer mee bezig. Je hebt de media natuurlijk nodig, maar je moet hun belang ook niet overschatten: de ene dag kom je in de krant, maar de volgende dag is er alweer een andere krant. Wat is uiteindelijk het belangrijkste? Inschrijvingscijfers, onderzoeksresultaten, marktaandeel, dát zijn de dingen die tellen. En eerlijk gezegd, al de rest interesseert mij niet. Bovendien vind ik dat weinig artikels echt accuraat zijn. Vroeger stond ik altijd klaar voor de pers, maar met mijn volle agenda heb ik nu wel wat anders aan mijn hoofd. Trouwens, het is onze Dienst Communicatie die als aanspreekpunt fungeert, niet ik.
Koppigaard Vdb
De huidige onderwijsminister, Frank Vandenbroucke, doet geregeld stof opwaaien. Wat vindt u van zijn beleid?
Van Loon Ik moet opletten met uitspraken over een minister die nog in functie is – misschien leest hij dwars wel. Hij heeft zeker een aantal goede dingen gedaan, maar soms… Neen, ik ga me niet over hem uitspreken. De geschiedenis zal erover moeten oordelen of hij een goede minister is geweest of niet.
Er wordt wel eens geklaagd dat hij weinig inspraak duldt.
Van Loon Ja, het is een koppigaard die zijn eigen zin doordrijft.
Heel wat studenten, assistenten en professoren spraken zich uitdrukkelijk uit tegen het nieuwe financieringsmodel van de minister. Uw stem bleef echter opvallend afwezig in het debat.
Van Loon Ik heb me altijd afzijdig gehouden omdat het decreet een goede zaak voor ons is. Ik zag geen reden om te protesteren. Bovendien, dat helpt toch niet bij Vandenbroucke.
Heeft het decreet dan niet veel nadelen?
Van Loon Er zijn een aantal aspecten waar ik niet achter sta, maar globaal genomen is de UA tevreden over het nieuwe financieringsdecreet. Als je zowel op de onderzoeks- als op de onderwijscomponent afgerekend wordt, kan je beide optimaliseren. Qua totaalbudget gaat onze universiteit erop vooruit. Er zijn natuurlijk nadelen: de onderlinge concurrentie tussen de universiteiten en onderzoekers zou kunnen toenemen, het aanmoedigingsfonds is misschien te klein, en de humane wetenschappen worden niet fatsoenlijk meegerekend voor de onderzoeksoutput. Maar we krijgen meer middelen en sowieso zal ook dit decreet maar een aantal jaar meegaan: vijf, misschien zes jaar, dan verandert het toch weer.
U noemt de gebrekkige financiering voor de humane wetenschappen en voor gelijke kansen. Wat zijn dan precies de voordelen: dat we meer geld krijgen, ongeacht…
Van Loon (onderbreekt) Precies, we krijgen meer geld.
De humane wetenschappen komen er bekaaid af.
Van Loon Dit wordt door ons intern allocatiemodel gecorrigeerd. We romen af bij faculteiten die meer genereren en herverdelen dan. Alle faculteiten gingen hiermee akkoord. Binnen ‘de humane’ heb je trouwens nog veel verschillen: Politieke en Sociale Wetenschappen doen het bijvoorbeeld erg goed, Letteren en Wijsbegeerte niet. Die laatste faculteit zou beter kunnen presteren: misschien krijgt ze te veel in verhouding met wat we nu hebben en moet ze inleveren.
Maar hoe zit het dan met die gelijke kansen?
VVan Loon Ook daar zullen we heel wat initiatieven nemen: nu zijn er al projecten als Trampoline (heroriëntatie van eerstejaarsstudenten, nvdr.) en Tutorat (studenten die bijlessen geven aan allochtone scholieren, nvdr.). Dat is allemaal nog redelijk bescheiden, maar je moet ergens beginnen en kijken wat dat oplevert. Je kan zoiets niet van dag op dag veranderen. Over vijf jaar zullen we zien waar we staan.
Dat klinkt erg berustend: andere maatregelen worden wel decretaal van dag op dag gewijzigd, maar als het over gelijke kansen gaat, moeten we ‘over vijf jaar eens kijken’?
Van Loon Geen enkel systeem wordt van de ene op de andere dag veranderd. We hebben net een cel voor gelijke kansen en diversiteit opgericht. Die moet zijn kansen krijgen. Pas na een aantal jaar kan je dat fatsoenlijk evalueren. Ik herhaal: globaal genomen is dit model zeker niet slecht voor ons.
De financiering van het model is gebaseerd op onderzoeks- en onderwijsoutput. De resultaten moeten snel beschikbaar, direct meetbaar en onmiddellijk inzetbaar zijn. Hoe kan u dat inpassen in uw visie op de universiteit, waarin ook Bildung een plaats heeft?
Van Loon Het één sluit het ander niet uit. Als universiteit kan je met dit model werken: als je weet waarop de financiering berekend wordt, kan je specifieker werken. Dat wordt ook verankerd in een meerjarenplan, en intern wordt er toch herverdeeld. Het is een kwestie van evenwichten zoeken: je moet natuurlijk genoeg middelen genereren alvorens je kan herverdelen.
Bloempot, biechtvader, bedrijfsleider
Ziet u zichzelf in uw functie van rector nog als academicus of bent u eerder een manager?
Van Loon Goh, dat zijn grote woorden. Qua vorming ben ik een academicus, maar met een job als de mijne geraakt dat op de achtergrond: ik leid nu eenmaal een bedrijf. Mijn functie als rector bestaat uit drie delen. Eén derde van de tijd ben ik bloempot: ik figureer voortdurend op recepties, openingen en vele andere verplichte nummers. Een ander derde van mijn tijd aanhoor ik als biechtvader alle problemen: van de faculteiten, van het personeel, van de studenten… En de rest van de tijd zorg ik ervoor dat de eenheid en de grote lijnen bewaakt worden. Daar houdt een rector zich mee bezig.
U noemt zichzelf biechtvader. Bij de Studentenraad was er echter onvrede toen u niet reageerde op hun verzoek u uit te spreken over het financieringsdecreet.
Van Loon Daar heb ik geen enkele vraag over gekregen.
Zij zeggen iets anders.
Van Loon Daar weet ik niets van. Want ik sta voor alles open. Je moet echter weten waarover je debatteert: het is de minister die het financieringsdecreet schrijft, niet ik.
De twee rectoren
De rectorverkiezingen werden op uw vraag vervroegd. Waarom precies?
Van Loon Ik wilde er van af om persoonlijke redenen: ik moet voorzieningen kunnen treffen voor mezelf na mijn periode als rector. Maar ook voor de instelling is het beter zo: een verkiezingsstrijd die maanden aansleept, is een slechte zaak. Hoe sneller dat achter de rug is, hoe beter.
Kan een rectorverkiezing niet het moment zijn om een fundamentele discussie te voeren over waar de universiteit naartoe moet?
Van Loon Een debat kan je altijd voeren, op de Raad van Bestuur bijvoorbeeld. Verkiezingen zijn daar volgens mij niet het geschikte moment voor: persoonlijke belangen primeren dan boven instellingsbelangen. Was er in Leuven twee jaar geleden veel debat tussen Torfs en Vervenne? Just niks.
Bij verkiezingen zijn natuurlijk wel meer mensen betrokken, en niet enkel het select clubje in de Raad van Bestuur…
Van Loon Verkiezingsdebatten zijn enkel een herhaling van zichzelf, de kandidaten praten elkaar na. Beleidsdebatten worden op een ander niveau gevoerd.
Riskeer je geen verminderde betrokkenheid bij studenten en personeel, nu de examens en de semestervakantie nog maar anderhalve week achter de rug zijn?
Van Loon Niemand gaat toch zijn kruit maanden van tevoren verschieten: een echt verkiezingsdebat duurt slechts drie weken, dat is in de politiek ook zo.
Nu wordt er een nieuwe rector verkozen die meer dan een half jaar aan de zijlijn moet staan terwijl u als een soort van een uitbollende rector van lopende zaken in functie blijft. Creëert dat geen moeilijkheden?
Van Loon Neen, dat denk ik niet. Ik heb hier doelbewust voor gekozen: nu krijgt de nieuwgekozen rector de kans om op te bouwen en ik om af te bouwen. In veel bedrijven wordt de nieuwe CEO soms een jaar van tevoren aangeworven.
Er wordt weleens gefluisterd dat de politieke kleur van de kandidaten een belangrijke rol speelt bij de verkiezingen.
Van Loon Daar heb ik in acht jaar werkelijk niets van gemerkt. Je kan toch geen politieke kleur op universiteitsbeleid plakken? Welke kleur zou je op mij plakken? Iedereen heeft natuurlijk zijn overtuiging, maar of dat meespeelt? Dat is echt een fabeltje.
Tot slot: wat doet een rector zoal na zijn rectorschap?
Van Loon Ik heb al maatregelen genomen. Alle voorbereidingen zijn getroffen om de laatste zes jaar van mijn loopbaan af te sluiten op het internationale forum. Niets is zeker natuurlijk, er zijn nog andere mogelijkheden, maar meer zeg ik er niet over.
U stelt zich echter wel kandidaat voor het associatievoorzitterschap… (zie 'De tandem Van Dyck-Cantillon')
Van Loon (verheft stem) Ik heb gezegd: alle voorbereidingen zijn getroffen voor een carrière op het internationale forum. Meer wil ik daar niet over kwijt.